کمرنگیِ رنگرزی/ وداع با هنرهای سنتی/ فراموشی آداب کهن در سایه تکنولوژی

به گزارش جهانبین‌نیوز، بیش از سه هزار سال قبل از میلاد در چین، رنگرزی انجام می‌شده ‌است، گرچه دلیل قاطعی در دست نیست اما شواهد حاکی بر آن است که در  زمان قبل از میلاد، حصیرهای رنگی می ساختند و به دیوارها آویزان می کردند.(در آن زمان نساج‌ها،پارچه ها و کالای ابریشمی خود را به رنگ‌های گوناگون رنگرزی می‌کردند.)

مذهب “هندو” قدیمی‌ترین اسناد مربوط به رنگرزی را دارد که برخی از این اسناد متعلق به 2500 سال پیش است.

۱۴۵۰ سال پیش از میلاد مصری‌ها به شکل خارق‌العاده ای کالاهای نساجی را با رنگ های مختلف رنگرزی کرده و می ساختند.(عقیده بر این است که این پیشینه و صنعت از ایران به مصر منتقل شده‌است.)

رنگ ها:



از اواسط قرن نوزدهم منابع طبیعی تنها محل تهیه تمام مواد اولیه رنگزا بوده است، گرچه اکثر مواد رنگزای مورد استفاده به دلیل عدم ثبات رنگی بر روی کالا، با اکسیدهای فلزی( اکسید آلمینیوم، اکسید آهن) ترکیب می شدند.

مواد رنگزایی که در رنگرزی استفاده می کنند یا از منابع طبیعی و یا مصنوعی نشات می گیرد.

رنگرزی با چاپ کلاقه‌ای، گره‌ای و کاتازوم سه سبک مختلف رنگرزی از لحاظ نحوهٔ ایجاد نقش های گوناگون بر روی پارچه، می‌باشند.

وسمه، روناس، تمشک، ورث، نیل، مارو، سرخس وحشی، پیاز، پوست انار، پوست گردو، جفت(پوسته بین مغز و پوست میوه بلوط است)، قرمز دانه، برگ مو، برغنج دانه(پوست یک نوع پستهٔ کوهی است) و زعفران از جمله موادهای رنگزای طبیعی است.



رنگ ارغوان صوری که در دوره های بعد از آن برای رنگ کردن شنل های شوالیه ها استفاده می شد یکی دیگر از مواد رنگزا طبیعی است که بسیار نایاب بوده و از نوعی حلزون دریایی ساخته می شده است.

آلیزارین یکی از مواد رنگزای طبیعی دندانه‌ای است که در آن زمان بیش از هر گیاهی استفاده می شده که کاشت این نوع گیاه در ایران، اروپا و هندوستان نیز بسیار زیاد بوده است. (این مواد از ریشه گیاه روناس تهیه می شود).

گیاه آلزارین نیز به دلیل افزایش میزان ثبات رنگی خود بر روی الیاف با اکسید آهن و اکسید آلمینیوم مخلوط می شده و برای رنگ‌های قرمز و ارغوانی مایل به بنفش مورد استفاده قرار می‌گرفته است و رنگ‌های شکلاتی را هم نیز از ترکیب دندانه‌های اکسید آلومینیوم و اکسید آهن بدست می‌آوردند.

در هندوستان نیز  از گیاه نیلو که از نیل استخراج می شد، به‌عنوان مادهٔ ای  رنگزا استفاده می‌کردند.

در آن زمان رنگرزها، با ترکیب گل های دارای مواد رنگی و نوعی پودر ( پودر تالک) برای ساخت مواد آرایشی رنگی سرخ رنگ استفاده می کردند.

در فرآیند رنگرزی کالای رنگرزی، مواد شیمیایی کمکی و ماشین‌های رنگرزی چهار  عامل اصلی ایفای نقش هستند.

رنگ دانه‌ها، رنگ های خمی، رنگ‌های جوهری(رنگ‌های مستقیم تترا آزو، رنگ‌های مستقیم دی‌آزو، رنگ‌های مستقیم تریس آزو مانند قهوه‌ای دی‌آزو، رنگ‌های مستقیم منو آزو مانند دی‌آزوامین اسکارلتb)، از جمله رنگ های مصنوعی در هنر رنگرزی است.



لوازم مورد استفاده:

پاتیل یا ظرفی که در آن رنگرزی صورت می گیرد و باید نسبت به درجه حرارت مقاوم و خاصیت ضدزنگ داشته باشد.

ترازو برای توزین، همزن(گاها چوبی)، ظروف شیشه ای مدرج، برای اندازه گیری و برداشتن اسیدها و قلیاها، ترمومتر برای اندازه گیری دمای حمام رنگرزی، نمك های فلزی(دی کرومات سدیم، زاج سفید، زاج سبز، زاج مشکی و ...)، مواد قلیایی( آمونیاک و ...)، انواع اسیدها( اسید لاتیک، اسید سیتریک، اسید اگزالیک)، اسیدهای معدنی از جمله مواد مورد نیاز است.( لازم به ذکر است که در زمان های گذشته از دوغ به جای اسید لاتیک استفاده می کردند.



جهانبین نیوز گزارش می دهد: رنگرزی، هنری آمیخته با رنگین کمانی از رنگ های طبیعی، هنری که در ایران سابقه ای دیرینه دارد، از کارگاه های قالی بافی 400 سال قبل از میلاد تا امروزه که در این هنر از همه رنگ سینه ای سپر کرده و دستی بر آتش دارد.

این هنر سنتی زیبا در چهارمحال و بختیاری سابقه ای دیرینه دارد که از هنرهای بومی با سبقه ای کهن و  دیرینه، یادگاری ارزشمند برای مردم این استان است.

سند و یا مدرکی مبتنی بر تاریخچه دقیق این هنر در چهارمحال و بختیاری نیست اما برحسب کتب قدیمی و آثار موجود، سابقه  این هنر به بیش از 400 سال قبل از میلاد  می رسد.


در سفرنامه‌های مختلف، از قالی‌های سبز رنگ و فیروز‌ه‌ای در مناطق بختیارنشین صحبت های فراوانی شده که نشان دهنده قدمت بالای سابقه هنر رنگرزی در چهارمحال و بختیاری است.

به همين دليل وجود نساجي و بافته هاي داري از زمان های بسیار دور نشان دهنده نقش های رنگرزی شده با استفاده از مواد طبیعی موجود در طبیعت است.

ابزاری نظیر ظرف ظروف شیشه‌ای، پاتیل، دماسنج و همزن در رنگرزی سنتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

در فرایند رنگرزی سنتی، نمک‌های فلزی مثل انواع زاج، مواد قلیایی مثل آمونیاک و ماده اصلی یعنی آب که محیط رنگرزی را تشکیل می‌دهد، کاربرد گسترده‌ای دارند.

مراحل رنگرزی:



خیساندن كلاف:
كلاف  را در حمام یا پاتیل آب گرم (30 تا40 درجه) برای 2 ساعت خیس می كنند، سپس پس از آبگیری با  پاك كننده می شویند.سپس کلاف های پشمی یا ابریشمی مجددا آبگیری كرده و با آب معمولی شسته می شود و پس از آن خشك می شود.



دندانه كردن پشم:

دندانه را در ظرف حمامی که دمای 70 درجه سانتی گراد است، قرار می دهند.

البته  زمان لازم برای دندانه های مختلف، متفاوت است.



رنگرزی:

پس از آماده سازی حمام رنگ، كلاف های شسته و دندانه شده را در آن قرار می‌دهند.

سپس کلاف ها به مدت یک ساعت در حمام جوشانده می‌شود و پس از یک ساعت حمام را به تدریج سرد کرده، سپس کلاف ها را آبگیری و در هوای خشک قرار می دهند.



به گزارش جهانبین‌نیوز؛ چهارمحال و بختیاری امروزه به قطب تولید رنگ های طبیعی فرش ایران تبدیل شده و تا کنون بیش از  یک هزار رنگ اصیل و طبیعی شناسایی شده در این استان به ثبت رسیده است.

گلیم و گبه، فرش، زیلو، جلوه‌ای خاص و منحصربه‌فرد می‌بخشد.شهرت جهاني قالي چالش تر و ديگر بافته هاي داري و نساجي استان موهون رنگرزي هنرمندان اين هنر سنتي محسوب مي شود .

حال با گذشت زمان و  به علت افزایش  تقاضای بازار برای تولید بیشتر این محصولات ،كم كم رنگ رزی های خانگی جای خود را به رنگ رزی های كارگاهی سپرد چراکه با پیشرفت تکنولوژی قابلیت افزایش كمیت در رنگ رزی افزایش می یابد.

در حال حاضر به طور میانگین بیش از یکصد هزار نفر بافنده در چهارمحال و بختیاری هر سال بیش از 200 هزار مترمربع فرش دستباف تولید می کنند.

 این هنر و اثر ماندگار به دلیل تلفیق  سلایق مردم و  با  طبیعت و اقلیم مناطق، همواره جذاب و شیرین و پرطرفدار است.