بحران های آینده چهارمحال و بختیاری بر اثر انتقال آب بهشت آباد و گلاب

^{در سالهاي اخير، طرح انتقال آب بهشت آباد از استان چهارمحال و بختياري به فلات مركزي ايران مطرح شده كه در مطالعات آن تنها گزينه بررسي شده احداث تونل 65 كيلومتري از عمق بيش از 300 متري اراضي شرق استان چهارمحال و بختياري است}

^{1- طرح انتقال آب بهشت آباد}

^{عمق قرارگيري زياد تونل، طولاني بودن تونل و شرايط خاص زمين شناسي مسير عبور تونل و فرضيات دست بالا در ميزان آب قابل انتقال باعث شده اين طرح در معرض انتقادهاي شديد كارشناسي قرار گيرد. از جمله اين موارد ميتوان به مقالات، نامهها و گزارشاتي اشاره كرد كه از سوي مجامع علمي و قانوني مختلف ارائه و منتشر شده است. نامه سازمان حفاظت از محيط زيست كشور در تاريخ 1386/6/27 ، گزارش فروردين ماه 1387 و مرداد 1391 مركز پژوهشهاي مجلس ( قابل دستيابي در سايت (www.Majlis.ir، گزارش شركت مهاب قدس در مورد طرح بهشت آباد در سال 1389، عدم تأييد طرح بهشت آباد در كميته تخصصي آب وزارت نيرو، نامه سازمان بازرسي كل كشور به وزارت نيرو در تاريخ 13/6/1390 و نامه‌هاي متعدد انتقادي از سوي مسئولين و نمايندگان استانهاي چهارمحال و بختياري و خوزستان در مورد اين طرح اشاره كرد. چه بسا اجراي طرح با وضع كنوني، تبعات منفي هم براي حوضه مبدأ و هم براي حوضه مقصد در پي خواهد داشت كه خلاصه آن به شرح زير بيان ميگردد:}

_{الف) اثرات منفي بر منطقه مبدأ}

_{اولين اثر منفي احداث تونل بهشتآباد، زهكش كردن منابع آب زيرزميني محدود منطقه مسير واقع در استان چهارمحال و بختياري است كه اين امر بدليل وجود تشكيلات كارستيك و گسلي در مسير تونل (كه بيش از 40 مورد گسل در مسير تونل وجود دارد و بيش از 10 كيلومتر از مسير تونل را سازندهاي كارستيك تشكيل ميدهد) ميباشد و باعث خواهد شد بسياري از چشمهها، قنوات و چاهها در دشتهاي شلمزار، جونقان، هفشجان، فرخ شهر و شهركرد خشك يا كمآب گردد. بديهي است اين امر براي حوضه بهشت‌آباد به عنوان كمبارشترين منطقه استان چهارمحال و بختياري و حوضهاي كه حدود 60 درصد از جمعيت كل استان را در خود جاي داده، ميتواند بحران جدي اجتماعي و زيست‌محيطي پديد آورد. جالب است وزارت نيرو در نامه تخصيص آب طرح بهشتآباد در تاريخ 21/6/1389 بدليل آگاهي از خطرات تونل بهشتآباد، اجراي طرح را به بررسي و مطالعه گزينههايي كه بر آب زيرزميني منطقه مسير تونل تأثير سوء نداشته باشد، منوط نموده است. هرچند اين مصوبه تا كنون مورد توجه خود وزارت نيرو نيز قرار نگرفته است!!.}

_{دومين اثر، ناشي از دست بالا در نظر گرفتن ظرفيت آب قابل انتقال است كه اين امر توسعه حوضه بهشتآباد را با مشكل مواجه كرده و در آينده موجب تعارضات و منازعات محلي بر سر استفاده از آب خواهد شد.}

_{سومين مورد مشكلات اجتماعي از جمله افزايش مهاجرت بخاطر خشك يا كم آب شدن چشمه ها، قنوات و چاههاي منطقه مسير و زير آب رفتن روستاهاي منطقه با جمعيت حدود 5000 نفر ميباشد}

_{چهارمين مسئله مشكلات مخزن در افزايش خطر زلزله القائي و ناپايداري و فرو ريختن ديوارههاي مارني مخزن در محدوده اردل است كه اين امر به جانمائي نا مناسب احداث سد بر ميگردد.}

_{پنجمين مورد به اثرات اجراي طرح به مناطق پائين دست و ايجاد عدم النفع در توليد برق (در نيروگاههاي زنجيرهاي خوزستان) و كشاورزي در اين منطقه برميگردد كه از نظر اقتصادي و اجتماعي توجيه طرح را مورد سؤال قرار ميدهد.}

_{ب) اثرات منفي بر منطقه مقصد}

_{اولين مسئله افزايش بارگذاري بر رودخانه زايندهرود بدليل فرض دستبالا در تعيين ظرفيت آب قابل انتقال است و در حاليكه آب مازاد مطمئن حوضه براي انتقال حدود 300 ميليون مترمكعب در سال برآورد شده، در نامه تخصيص مورخ 21/6/ 1389 ميزان آب تخصيص يافته به اين طرح 580 ميليون مترمكعب در سال است و اين به معني 265 ميليون مترمكعب بارگذاري بيشتر بر رودخانه زايندهرود است. نمونه اين اتفاق را ميتوان در تونلهاي اول و دوم كوهرنگ مشاهده كرد. در حاليكه برنامهريزي بهرهبرداري از تونلهاي اول و دوم به ترتيب براي 300 و 250 ميليون مترمكعب در سال بوده و براين اساس در حوضه زايندهرود تقاضاي جديد آب به همين ميزان تعريف شده، متأسفانه در خشكساليهاي اتفاق افتاده در سالهاي اخير، آب انتقالي از اين دو تونل مجموعأ در حدود 200 ميليون مترمكعب در سال بوده است. همين امر باعث شده كه تونلهاي كوهرنگ نه تنها براي زنده ماندن زايندهرود نتوانستند كاري از پيش ببرند بلكه با اعمال بارگذاري بر حوضه زايندهرود مشكل را تشديد كردند. متأسفانه همان رويكرد قبلي براي تونل بهشتآباد نيز دارد تكرار ميشود و نشانههاي اين امر را ميتوان از همين حالا در گزارش اخير مطالعات منابع و مصارف آب حوضه زايندهرود (زايندآب، 1388) مشاهده كرد كه بر اساس آن در برنامه توسعه آتي صنعت استان اصفهان، نياز آبي اين بخش از 188 ميليون مترمكعب به 470 ميليون مترمكعب در سال افزايش داده شده است و اين امر به پشتوانه طرح بهشتآباد روي داده است. بديهي است براي پيشگيري از وقوع اين بحران بايستي وزارت نيرو در نامه تخصيص خود، بازنگري كرده و بجاي مقدار متوسط آورد رودخانه، مقدار آب مطمئن واقعي را كه حدود 300 ميليون مترمكعب در سال است، ملاك عمل در طرح بهشت آباد قرار داده شود. در اين صورت هدف انتقال صرفأ تأمين آب شرب خواهد بود و چون آب برگشتي از شرب 70 درصد ميباشد، تأمين آب صنايع ميتواند از محل تصفيه فاضلاب آب شرب انجام شود.}

_{دومين مورد هزينه اجراي بسيار بالاي اجراي تونل است، چرا كهحفر تونل بهشتآباد بطور مشابه با تونل سوم كوهرنگ‌، با عدم قطعيتهاي فني زيادي مواجه بوده و هزينه تونل نسبت به برآورد اوليه 8 برابر بيشتر ميشود و اين به معني اينست كه هزينه طرح بهشتآباد از مرز ده هزار ميليارد تومان نيز فراتر خواهد رفت. بديهي است اين حجم بالاي سرمايهگذاري بدليل محدوديتهاي بودجهاي باعث ميشود سرمايهگذاريها در بخش مديريت مصرف و حفاظت از منابع آبزيرزميني حوضه زايندهرود عقيم بماند و فرصتهاي احياي منابع آب زيرزميني اصفهان و تحقق اقدامات و برنامههاي مديريت مصرف و مديريت تقاضا از دست برود.}

_{سومين مسئله كه به واسطه مشكل دوم پديد ميآيد زمانبر شدن اجراي تونل بهشتآباد، بر خلاف برنامه مورد انتظار است كه اين زمان با توجه به تجربه تونل سوم كوهرنگ ممكن است به سه تا پنج دهه بطول بيانجامد. لذا اين امر محتمل است كه پيش از اتمام طرح بهشتآباد، مصارف جديد آب شرب و صنعت (بويژه خط انتقال به يزد و كرمان و صنايع جديد اصفهان) عملياتي شده و زايندهرود به واسطه اين طرح از قبل هم خشك تر شود.}

_{چهارمين مورد تأثير منفي طرح انتقال آب بر فرهنگ استفاده از آب در استانهاي كم آب در حوضه مقصد است چراكه بجاي اينكه كانون توجهها و سرمايهگذاريها بر مديريت تقاضا و بهينهسازي مصرف آب باشد، بر حفر تونل و اتمام طرح معطوف گشته و امكان فرهنگسازي براي صرفهجوئي آب از بين ميرود. نمونه اين تأثيرات منفي را ميتوان در استان يزد و پس از احداث خط اول لوله انتقال آب از زايندهرود به اين استان مشاهده كرد.}

_{پنجمين موضوع افزايش مشكلات اجتماعي در حوضه مقصد و بالاگرفتن منازعات محلي و بين بخشي در خشكساليها است چراكه ظرفيت طرح انتقال آب بهشتآباد براساس متوسط آورد رودخانه در نظر گرفته شده و در زمان خشكسالي آبدهي رودخانه نسبت به شرايط نرمال ممكن است بين 30 تا 60 درصد با كاهش مواجه شود و چون بواسطه طرح بهشتآباد، نيازهاي جديد شرب و صنعت استانهاي ديگر به زايندهرود تحميل شده در زمان خشكسالي تأمين نياز آب كشاورزان اين حوضه در اولويت بعدي قرار خواهد گرفت، لذا عدم تأمين آب موجب مشكلات اجتماعي و حتي منازعات محلي و منطقهاي ميگردد.}

_{جمع بندي در مورد تونل بهشت آباد}

_{اگرچه شركت آب منطقه اي استان اصفهان بدون اخذ مجوز زيست محيطي و رعايت مفاد ابلاغيه تخصيص آب وزارت نيرو، برخي اقدامات اجرائي نظير انعقاد قرارداد با پيمانكار و تجهيز كارگاه و سفرش دستگاه حفار TBMرا صرفا از طريق فشارهاي سياسي شروع كرده است ولي براساس اسناد و مدارك موجود كه در بالا به آنها اشاره شد پر واضح است كه حفر تونل بهشت آباد به صلاح حوضه زاينده رود نبوده و منافع عمومي را بواسطه بحرانهاي اجتماعي كه در آينده بوجود ميآورد، به خطر انداخته و مغاير با منافع ملي است. لذا در صورتيكه به قانون و مقررات تمكين شود، فورأ عمليات اجرائي طرح متوقف شده و در سيماي طرح بازنگري ميشود. لذا براي پيشگيري از وقوع اين مسائل و مشكلات لازم است موارد زير مورد توجه قرار گيرد و انجام شود:}

_{اولأوزارت نيرو در نامه تخصيص خود، بازنگري كرده و بجاي مقدار متوسط آورد رودخانه، مقدار آب مطمئن حوضه مبدأ را كه حدود 300 ميليون مترمكعب در سال است، ملاك عمل در طرح بهشت آباد قرار دهد و در اين صورت هدف انتقال صرفأ تأمين آب شرب خواهد بود و چون آب برگشتي از شرب 70 درصد ميباشد، تأمين آب صنايع ميتواند از محل تصفيه فاضلاب آب شرب انجام شود. ،}

_{دوم،آنچنان كه وزارت نيرو در نامه تخصيص تصريح كرده كه نبايد طرح بهشت آباد بر منابع آب زيرزميني منطقه مسير تأثير منفي داشته باشد، لازم است با بررسي دقيق گزينههاي انتقال آب با روش لوله، از انتقال آب با تونل جلوگيري شود و}

_{سوم، با بررسي گزينه هاي مختلف احراث سد، ساختگاهي انتخاب شود كه كمترين اثرات زيست محيطي را در پي داشته باشد و باعث نشود روستاها و چشمههاي مهم منطقه به زير آب فرو روند. /انتهای خبر/

روح الله فتاحی پژوهشگر حوزه آب و عضو هیئت علمی دانشگاه}