خشکسالی در چهارمحال و بختیاری، ایجاد بحران در منابع آبی در سرچشمه‌های زاگرس را به دنبال داشته است، این معضل نیازمند برنامه‌ریزی اصولی برای کاهش هر چه کمتر آسیب‌ها است.
۰
تاریخ انتشاريکشنبه ۳۱ فروردين ۱۴۰۴ - ۱۲:۰۰
کد مطلب : ۶۰۹۸۳
جهانبین نیوز؛ گزارش می‌دهد:
خشکسالی در چهارمحال‌وبختیاری؛ بحرانی مستمر و چندوجهی
ازجمله دلایل اصلی خشکسالی در ایران می‌توان به تغییرات اقلیمی جهانی به سبب گرم شدن زمین و تغییر الگوهای بارش که باعث کاهش بارندگی و افزایش تبخیر در مناطق خشک و نیمه‌خشک، مدیریت نادرست منابع آب با برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی، ساخت سدهای بی‌برنامه و توسعه بی‌رویه کشاورزی در مناطق کم‌آب، رشد جمعیت و مصرف بی‌رویه که با افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی بدون مدیریت صحیح مصرف، منجر به افزایش تقاضای آب و تخریب محیط زیست با از بین رفتن جنگل‌ها، مراتع و تالاب‌ها باعث اختلال در چرخه طبیعی آب و کاهش توان طبیعت برای حفظ رطوبت اشاره کرد.
کاهش ذخایر سدها و آب‌های زیرزمینی، بحران در بخش کشاورزی و دامداری، مهاجرت‌های اقلیمی از مناطق روستایی به شهرها، افزایش فرونشست زمین در مناطق پرجمعیت و تهدید امنیت غذایی و اشتغال ازجمله پیامدهای خشکسالی در ایران هستند که باید برای رفع آن‌ها و کاهش آسیب‌هایی که ممکن است به دنبال داشته باشند برنامه‌های مدون و تأثیرگذار وجود داشته باشد.
استان چهارمحال و بختیاری، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های آب کشور، در سال‌های اخیر با پدیده خشکسالی شدید روبه‌رو شده است، استانی که رودخانه‌هایی چون زاینده‌رود، کارون و دز از ارتفاعات آن سرچشمه می‌گیرند، اکنون با افت سطح منابع آبی، کاهش بارندگی و بحران‌های زیست‌محیطی مواجه است.
علل اصلی خشکسالی در چهارمحال و بختیاری
۱. کاهش محسوس بارش‌ها:
بررسی داده‌های هواشناسی نشان می‌دهد که میزان بارندگی در سال‌های اخیر در استان کاهش چشمگیری داشته است، این کاهش در حالی رخ می‌دهد که اقلیم منطقه به شدت وابسته به بارش‌های زمستانی است.
۲. کاهش ذخایر منابع آب زیرزمینی:
افزایش استفاده از چاه‌های عمیق به‌ویژه در مناطق کشاورزی مانند بروجن و فارسان باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است.
۳. انتقال بین‌حوضه‌ای آب:
طرح‌های انتقال آب از چهارمحال و بختیاری به استان‌های مجاور (به‌ویژه اصفهان) یکی از عوامل اصلی تنش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی در استان بوده است، بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند این انتقال‌ها بدون توجه به ظرفیت اکولوژیکی منطقه انجام شده است.
۴. خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها:
تالاب چغاخور، یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های آبی استان، به دلیل خشکسالی و کاهش ورودی آب، دچار بحران شده است، همچنین جریان آب در برخی از سرشاخه‌های زاینده‌رود به شدت کاهش یافته یا قطع شده است.
خشکسالی در چهارمحال و بختیاری پیامدهای بسیاری به دنبال داشت، افت شدید کشاورزی و دامداری، کمبود آب باعث کاهش تولیدات کشاورزی و خسارات جدی به دامداران شده است، به‌ویژه در شهرستان‌هایی مانند لردگان و اردل، همچنین افزایش مهاجرت روستاییان، به دلیل کم‌آبی رشد داشته است همین امر منجر به خالی‌شدن بسیاری از روستاها از سکنه شده و پدیده مهاجرت به شهرها را شدت بخشیده است.
تنش‌های اجتماعی و اعتراض‌های مردمی از دیگر اثرات خشکسالی است چراکه احساس بی‌عدالتی در تقسیم آب و اعتراض به پروژه‌های انتقال آب، در سال‌های اخیر موجب ناآرامی‌هایی در برخی مناطق استان شده است.
و در انتها آسیب به پوشش گیاهی و تنوع زیستی در سال‌های اخیر بسیار بیشتر شده است، مراتع و جنگل‌های بلوط زاگرس در معرض نابودی هستند و فرسایش خاک شدت یافته است.
توزیع عادلانه آب مهم‌ترین مطالبه کشاورزان است
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «جهانبین نیوز»، حسین برزگر در جمع خبرنگاران چهارمحال و بختیاری با اشاره به بحران خشکسالی در حوزه زاینده‌رود، توزیع عادلانه آب را مهم‌ترین مطالبه کشاورزان این استان دانست و بر ضرورت توجه به الگوی کشت مناسب در استان همجوار تاکید کرد.
وی در خصوص وضعیت منابع آبی و چالش‌های پیش روی کشاورزان چهارمحال و بختیاری در حوزه زاینده‌رود، افزود: چهارمحال و بختیاری، استانی کشاورزی و دامپروری است و بیش از ۴۰ درصد اشتغال و اقتصاد آن وابسته به بخش کشاورزی است، از این رو، تأمین امنیت غذایی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
رئیس جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه توسعه نامتوازن در بخش کشاورزی و صنعت در حوزه زاینده‌رود، منجر به بروز چالش‌های متعددی شده است، ادامه داد: با وجود انتقال آب از طریق تونل‌های احداث شده در حوزه کارون و انتقال آن به زاینده رود، متأسفانه مصارف آب نیز در استان همجوار افزایش یافته است.
برزگر با تاکید بر اینکه از ۲۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی حوزه زاینده رود کمتر از ۱۳ درصد از اراضی آبی حوزه زاینده‌رود یعنی چیزی در حدود ۳۵ هزار هکتار آن در چهارمحال و بختیاری و مابقی در استان همجوار قرار دارد، تصریح کرد: این استان در بحث سامانه‌های نوین آبیاری رتبه دوم کشوری را دارد و این بدان معناست که هم اکنون بیش از ۶۰ درصد از اراضی آبی کشاورزی استان مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری شده‌اند و در بحث باغات زاینده‌رود که عمدتاً در حاشیه این رودخانه قرار دارند نیز بیش از ۸۵ درصد باغات استان مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری (قطره‌ای) هستند و راندمان آبیاری بالایی دارند.
وی توزیع عادلانه آب را مهم‌ترین مطالبه کشاورزان این استان دانست و گفت: باید هر میزان آبی که در دسترس است، به صورت عادلانه بین ذی‌نفعان توزیع شود، حدود ۵۰ هزار نفر کشاورز در بالادست و پایین‌دست سد در استان چهارمحال و بختیاری از حوزه زاینده‌رود ارتزاق می‌کنند.
سهم کم کشاورزان چهارمحال و بختیاری از رودخانه زاینده رود
رئیس جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد آب حوزه زاینده‌رود در استان چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود، افزود: انتظار می‌رود حداقل ۱۰ درصد از مصارف این حوزه به بخش کشاورزی استان اختصاص یابد در حالی که این میزان هم اکنون به ۴ درصد می‌رسد که سهم بسیار ناچیزی است.
برزگر همچنین با اشاره به اهمیت تغییر الگوی کشت و جایگزینی محصولات پرآب‌بر با محصولات کم‌آب‌بر مانند بادام در استان، عنوان کرد: وزارت جهاد کشاورزی در برنامه اصلاح الگوی کشت، این موضوع را مد نظر قرار داده است.
وی در پایان تاکید کرد: تمامی طرح‌های توسعه کشاورزی در چهارمحال و بختیاری دارای مجوزهای قانونی هستند و هیچ طرح غیرقانونی در این زمینه وجود ندارد.
چهارمحال و بختیاری دومین استان خشک کشور است
مسلم صادقی در گفتگو با پایگاه خبری تحلیلی «جهانبین نیوز»، اظهار کرد: چهارمحال و بختیاری بین دومین و سومین استان خشک در کشور جابه‌جا می‌شود.
وی افزود: تقریباً در دو دهه اخیر در چهارمحال و بختیاری دست به گریبان خشکسالی هستیم، بعضاً با سال‌های ترسالی نیز مواجه بودیم اما عمدتاً سال خشک بودند.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری ادامه داد: خشکسالی از یک طرف و افزایش میانگین دمای هوا از طرف دیگر، باعث شد تا وضعیت منابع آبی این استان دچار نقصان و کاهش شود.
صادقی عنوان کرد: از ۱۰ دشت اصلی در استان چهارمحال و بختیاری ۶ دشت ممنوعه و چهار دشت ممنوعه بحرانی است، متأسفانه پدیده شوم فرونشست در دشت‌های این استان محسوس بوده است، برای مثال در دشت خانمیرزا شاهد حدود ۹ سانتی‌متر فرونشست هستیم که این موضوع باعث شده تا زنگ خطر کمبود منابع آبی در استان به صدا درآید.
طرح‌های اولویت دار در چهارمحال و بختیاری برای تأمین آب شرب
وی خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری طرح‌های متنوعی در خصوص کاهش تنش آبی در دستورکار دارد، اولین اولویت جایگزینی منابع آب زیرزمینی با منابع آب سطحی است، اگر این پروژه که شامل چندین بخش است، انجام شود، فشار از روی منابع آب زیرزمینی کاهش پیدا کرده و این منابع استراتژیک حفظ خواهد شد.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: اولین طرح اولویت‌دار استان، پروژه آبرسانی به نیمی از جمعیت استان از طریق طرح آبرسانی بن به بروجن است، با این کار قرار است منابع آب سطحی جایگزین منابع زیرزمینی شود.
صادقی بیان کرد: بخشی از طرح بن به بروجن در حال بهره‌برداری است و قرار است مابقی آن به زودی تکمیل شود.
وی تاکید کرد: طرح دیگر سد باباحیدر است که با حجم مخزن ۱۴ میلیون مترمکعب و تنظیم آب ۲۴ میلیون مترمکعب همین هدف را دارد تا فشار آب شرب از محل آب‌های زیرزمینی کاهش پیدا کند، شهرستان فارسان به صورت کامل از این سد بهره‌منده می‌شوند همچنین مرکز استان نیز از این طرح منتفع خواهد شد چراکه فشار آب شرب شهرستان فارسان از خط لوله کوهرنگ کمتر می‌شود و آب با وضعیت مطلوب‌تری به مرکز استان می‌رسد.
انصاف در ارائه گزارشات در حوزه آب رعایت شود
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: طرح سد گهرو در شهرستان کیار، پمپاژ شهرستان ناغان، سد شهدای چشمه علی، سد آقبولاغ، انتقال آب از چشمه آب سفید و… از دیگر طرح‌های آبرسانی هستند که با تزریق اعتبارات می‌توانند دغدغه‌های آب شرب در استان را رفع و به بهبود وضعیت دشت‌ها و آبخوان‌ها کمک کنند.
صادقی یادآور شد: براساس آخرین پایش و مطالعه‌ای که انجام شده است، در استان چهارمحال و بختیاری حدود ۳۲ هزار هکتار اراضی آبی در حوزه زاینده‌رود در محدوده استان وجود دارد از این میزان برخی اراضی از تنه اصلی رودخانه و برخی از منابع محلی مثل چاه‌ها، قنوات و چشمه‌ها تأمین آب می‌شوند.
وی افزود: اعدادی که بعضاً در فضای مجازی و محاورات مردم مطرح می‌شود اکثراً درست نیست و توصیه می‌شود سعی شود اعداد را از کانال‌های رسمی و علمی دریافت کنند تا شاعبه‌ای پیش نیاید و همچنین در این خصوص انصاف نیز باید رعایت شود.
.jpg)
سید هاشم فاطمی در گفتگو با پایگاه خبری تحلیلی «جهانبین نیوز»، اظهار کرد: زاینده‌رود یکی از رودخانه‌های بسیار مهم کشور است که از کوهستان‌های شهرستان کوهرنگ و زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرد، این رودخانه یک آورد طبیعی داشته است، در دهه ۳۰ تونل اول، در دهه ۷۰ تونل دوم و اخیراً نیز تونل سوم کوهرنگ به بهره‌برداری رسیده است تا از حوزه کارون آب را به زاینده رود اضافه کند.
وی با اشاره به موارد مطرح شده در روزهای گذشته در خصوص رودخانه زاینده‌رود افزود: سال قبل شاهد یک سال خشک در رودخانه زاینده‌رود بودیم تا اینکه در روزهای پایانی سال قبل و ابتدایی سال جدید شاهد بارش بودیم و حدود ۴۰۰ میلی‌متر براندگی در حوزه زاینده‌رود به وقوع پیوست.
کارشناس مسائل آب ادامه داد: اگر این بارش‌ها رخ نداده بود حتی در تأمین آب شرب نیز دچار مشکل می‌شدیم.
فاطمی عنوان کرد: معمولاً واژه‌ای در فضای مجازی، در بین سیاسیون و مردم در خصوص رودخانه زاینده‌رود مطرح است با عنوان بالادست و منظور از بالادست نیز استان چهارمحال و بختیاری است، این موضوع نیازمند شفاف‌سازی است، اراضی بالا دست سد چم‌آسمان در محدوده باغ بهادران حدود دو برابر اراضی واقع در این استان است.
وی خاطرنشان کرد: عددی که مشاوران و مرکز تحقیقات وزارت نیرو به ان رسیده‌اند این است که ۶۸ هزار هکتار در بالادست چم‌آسمان در استان اصفهان و حدود ۳۲ هزار و ۵۰۰ هکتار در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است، این مسئله باید روشن شود که بالادست رودخانه زاینده‌رود فقط این استان است.
سهم استان‌های حاشیه زاینده‌رود با تغییر اقلیم متغیر است
کارشناس مسائل آب در چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: موضوع دیگر در خصوص سهم‌های استان‌های اطراف زاینده‌رود است، بر اساس مصوبات شورای عالی آب که بر تشکیل شورای هماهنگی مدیریت یکپارچه زاینده‌رود تاکید دارد و همچنین بر اساس مصوبات جلسه چهارم شواری هماهنگی سهمی برای این استان قائل شدند، عدد این سهم ۲۳۷ میلیون مترمکعب است اما در همین مصوبات قید شده است زمانی که رودخانه کاهش آورد دارد سهم‌ها نیز باید تغییر کنند.
فاطمی بیان کرد: تلاشمان در استان چهارمحال و بختیاری این است که حداکثر صرفه‌جویی در مصرف آب لحاظ شود، ۸۵ درصد باغات کشاورزی در این استان به سیستم آبیاری نوین تجهیز هستند، مدیریت مصرف قطعاً رعایت می‌شود.
وی تاکید کرد: رودخانه زاینده‌رود که بین سه استان مشترک است باید نقطه عطفی برای همدلی بیشتر بین مردم استان‌های حاشیه آن باشد.
راهکارهای مؤثر برای مقابله با خشکسالی در کشور؛ از آبیاری نوین تا فرهنگ‌سازی عمومی
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «جهانبین نیوز»، برای مقابله با خشکسالی در استان چهارمحال و بختیاری ر اهکارهای وجود دارد که ازجمله آن می‌توان به بازنگری در طرح‌های انتقال آب با رویکرد عدالت بین‌حوضه‌ای و پایش آثار محیط‌زیستی، توسعه سیستم‌های آبیاری نوین و بهره‌وری آب در کشاورزی، حفاظت و احیای منابع طبیعی از جمله مراتع، جنگل‌ها و تالاب‌ها، تدوین برنامه جامع مدیریت منابع آب با مشارکت جوامع محلی، دانشگاه‌ها و نهادهای مدنی و پایش و کنترل بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز اشاره کرد.
با توجه به تداوم پدیده خشکسالی و کاهش منابع آبی در کشور، کارشناسان و مسئولان حوزه آب و محیط زیست بر ضرورت اتخاذ راهکارهای مؤثر برای مدیریت بحران تأکید دارند.
از جمله مهم‌ترین اقدامات، استفاده از روش‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و هوشمند، بازچرخانی آب در صنایع و کشاورزی، و کاهش هدررفت آب در شبکه‌های توزیع عنوان شده است.
در کنار این اقدامات فنی، فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه آب نیز نقش اساسی در کاهش فشار بر منابع آبی ایفا می‌کند. اجرای برنامه‌های آموزشی برای اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه کشاورزان و شهروندان، می‌تواند تأثیر چشمگیری در تغییر الگوهای مصرف داشته باشد.
همچنین، راهکارهایی مانند بارورسازی ابرها و بهره‌گیری از سیستم‌های آبیاری هوشمند به‌عنوان ابزارهایی علمی و نوآورانه در راستای مقابله با خشکسالی پیشنهاد می‌شود.
در حوزه زیست‌محیطی، جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و مراتع و حفظ تالاب‌ها نیز در تثبیت منابع آبی و کاهش تبخیر آب نقش قابل توجهی دارد.
کارشناسان تأکید می‌کنند که بدون اجرای برنامه‌های جامع مدیریت منابع آب و افزایش آگاهی عمومی، مقابله مؤثر با خشکسالی ممکن نخواهد بود.
با توجه به پیش‌بینی تداوم شرایط اقلیمی خشک در سال‌های آینده، اتخاذ این تدابیر نه تنها یک ضرورت، بلکه ضامن پایداری زندگی در مناطق مختلف کشور است.
گزارش از سمیه نظری زاده
انتهای خبر/۱۰۳۱ ج