آیین استقبال از عید نوروز در چهارمحال و بختياري با خانه تکاني که به طور معمول دو هفته قبل از عيد شروع مي شود به استقبال سال نو مي روند و همه اقوام ايراني اين پديده طبيعي را جشن مي گيرند.
۰
تاریخ انتشاريکشنبه ۲۳ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۲:۲۱
کد مطلب : ۲۷۸۴۱
معرفي فرهنگ مردم بختياري کوهرنگ در نوروز
آداب و رسوم نوروز در ايل بختياري
آداب و رسوم نوروز در منطقه بختياري
فرشهاي آويخته از در و ديوار بيشتر از هر چيز ديگر به انسان يادآوري مي کند که عيد نزديک است، آب ريختن دانه هايي مانند گندم، عدس و ماش براي تهيه سبزه سفره هفت سين نيز از حدود ده روز قبل از عيد آغاز مي شود.
در بختياري به خاطر موقعيت طبيعي و اقليم کشاورزي به سبزه عيد اهميت زيادي داده مي شود و سبزه ها اغلب يک يا سه نوع است چراکه سبزه نشانه شروع سالي سبز و پر برکت به خصوص در زمينه زراعي است.
در گذشته اي دور سبزه را از صحرا مي چيدند، آنرا در بشقابي مي گذاشتند و پاي آن را خاک ريخته و براي سبز ماندن به آن آب مي دادند.
چهارشنبه سوري نيز در اين منطقه از قدمت زيادي برخوردار است شب چهارشنبه آخر سال مردم با روشن کردن آتش و پريدن از روي آن سلامتي و رزق و روزي و پايان غم را طلب دارند، پريدن از روي آتش سه بار تکرار مي شود، هنگام پريدن از روي آتش شعر زير را مي خوانند:
تش تش نوروز ايکنم شادي هر روز ايکنم
سرخي تو سي مو زردي مو سي تو
غم بره شادي بيا محنت بره روزي بيا
تعداد آتش ها را نيز مانند سبزه ها فرد مي گيرند و معتقدند کسي از روي آتش زوج بپرد سال آينده چهارشنبه سوري نخواهد داشت.
در مناطق بختياري به چهارشنبه سوري "چهارشنبه سيري" يا "تش پرک" مي گويند.
تهيه گندم برشته که به آن گندم بو داده مي گويند از رسوم ديرينه اين منطقه است به طور معمول گندم برشته را با شاهدانه مخلوط مي کنند و در روز عيد، عيدي مي دهند. براي تهيه گندم برشته، گندم را پس از شستن در شير مي جوشانند و بعد روي ساج يا تاوه تهيه مي کنند. يکي ديگر از رسوم اين منطقه برگزاري عيد رفتگان است، اين عيد که يک روز پيش از روزعيدبرگزار مي شود "عيد علفه" يا عيد کوچک نيز خوانده مي شود، در اين روز مردم به زيارت اهل قبور مي روند و روي مزار آنها سبزه مي گذارند.زنان در روز قبل از عيد به سر و دست هاي خود حنا مي گذارند.رسم سمنوپختن نيزازرسومي است که دراين نقطه به آن اهميت زياد داده مي شود. با توجه به پيوند سنتهاي ملي و مذهبي سمنو را از حضرت زهرا (س) مي دانند و معتقدندسمنو وقتي کامل پخته مي شودکه حضرت زهرادست خودرا روي آن بگذارند.قبل ازتحويل سال نوسفره هفت سين را پهن مي کنند علاوه بر هفت سين گذاشتن قرآن، گلاب، آينه، تخم مرغهاي رنگي، و انواع آجيل ها و ميوه و شمع يا چراغي (که تاهنگامي که خودش خاموش نشود خاموش نمي کنند) در سفره مردم مرسوم است.عشاير بختياري همزمان با تحويل سال به مکان سبزتري رفته و سياه چادر خود را در آنجا برپا مي کنند، در هنگام تحويل سال بزرگ خانواده قرآن مي خواند و همه براي شروع نيک يا قرآن مي خ.انند يا روي آيات قرآن نگاه مي کنند. پدر خانواده بين صفحات قرآن پول گذاشته و بعد از تحويل سال آن پول را بين اعضاي خانواده تقسيم مي کند اين پول نشانه برکت و رزق و روزي است.
تاريخچه نوروز
فرهنگ ايراني عيد نوروز که به عنوان ميراث زنده و پوياي فرهنگي ريشه در اعتقادات ديني و تعلقات و اصالتهاي ميهني دارد. نوروز يکي از کهن‌ترين جشن‌هاي به جا مانده از دوران باستان است. با اينکه پيشينه آن به بيش از سه هزار سال مي رسد اما هنوز بيش از 300 ميليون نفر که به حوزه فرهنگ ايراني تعلق دارند ، مستمر و بدون انقطاع هر سال آن را جشن مي‌گيرند. آنچه باعث جاوداني و ماندگاري نوروز شده است همان کارکردهاي کاربردي آن است: هر جزيي از نوروز نمادي از ستايش زيبائي ، اخلاق انساني ، مهرورزي و دوستي است. همچنين يکي از نمادهاي بزرگ و وحدت بخش ملت ايران با همه تكثرهاي قومي، مذهبي، فرهنگي و زباني است. به علاوه جلوه اي از اعتقادات و باورهاي مذهبي است که طي آن هويت ديني و تاريخي اين مردمان را به نمايش مي گذارد. از منظر ديگر نوروز مبين رابطه و تعامل انسان با محيط زيست و تغييرات و دگرگوني هايي اشت که در آن رخ مي دهد.
خاستگاه نوروز
بسياري از صاحب نظران خاستگاه نوروز را ايران باستان مي دانند در برخي از متن‌هاي کهن ايران ازجمله «شاهنامه فردوسي» ، «تاريخ طبري» ، « التفهيم...» ، « آثار الباقيه» و « نوروزنامه» جمشيد و در برخي ديگر از متن ها، کيومرث به‌عنوان پايه‌گذار نوروز معرفي شده است.
پديد آوري نوروز در شاهنامه، بدين گونه روايت شده است که جمشيد در حال گذشتن از آذربايجان، دستور داد تا در آنجا براي او تختي بگذارند و خودش با تاجي زرين بر روي تخت نشست. با رسيدن نور خورشيد به تاج زرين او، جهان نوراني شد و مردم شادماني کردند و آن روز را روز نو ناميدند.در کتاب « نوروزنامه» آمده است: « چون کيومرث ، اول ملوک عجم ، به پادشاهي نشست. خواست که ايام سال و ماه را نام نهد و تاريخ را سازد تا مردمان آن را بدانند. بنگريست که آن روز بامداد ، آفتاب به اول دقيقه حمل آمد. موبدان را گردکرد و بفرمود که تاريخ از اينجا آغاز کنند و موبدان جمع آمدند و تاريخ نهادند.» در همين کتاب آمده است: «چون بدانستند که آفتاب را دو دور بود: يکي آنک هر سيصد و شصت و پنج روز و ربعي از شبانروز ، به اول دقيقه حمل بازآيد. ليک در سال بعد بدين دقيقه نيامد و چون جمشيد آن روز را دريافت نوروز نام نهاد و جشن و آيين آورد»
اما شواهد و مدارک فراواني وجود دارد که نشان مي دهد شايد نوروز از جشن ملي مردمان سومر و بابل الهام گرفته باشد. جشن ملي بابليان چند ويژگي بارز داشت: مقارن با اعتدال بهاري و زايش و رويش در طبيعت بود ، نمادي آييني و نشانه تغيير ، تکرار و بازگشت فصول بود ، با جشن پادشاه دروغين همراه بود ، جشني که بعدها در بين ايرانيان به مير نوروزي شهرت پيدا کرد. از طرفي در اوستا هيچ اشاره‌اي به جشن نوروز نشده‌است. به نظر مي رسد که آيين نوروز با نظام کشاورزي و معيشت اهالي بابل در بين النهرين بيشتر مرتبط است حال آن که آرياييها زندگي و معيشت شباني داشتند. بر همين اساس عده اي معتقد هستند که خاستگاه اوليه نوروز فرهنگ هاي رايج در بين النهرين يا فرهنگ اوليه مردمي بود که به بين النهرين سرازير شدند و در آنجا اسکان گزيدند. برخي مورخين و محققين نيز معتقد هستند که آريائي‌ها پس از مهاجرت به فلات ايران و هم مرز شدن با تمدن ميان‌رودان سال را به دو قسمت تقسيم مي‌‌كردند كه هر يك با انقلابي شروع مي‌شد و دو جشن نوروز و مهرگان سرآغاز اين دو انقلاب بودند. يعني هنگام انقلاب تابستاني جشن نوروز گرفته مي‌شد و زمان انقلاب زمستاني جشن مهرگان پاس داشته مي‌شد.
عده اي نيز معتقدند كه جشن نوروز و مهرگان جشني بوده است كه در ايران قبل از ورود آريائي‌ها وجود داشته است و اقوام قبل از آريائي‌ها كه در فلات ايران ساكن بوده‌اند به آن عمل مي‌كرده‌اند. «مهرداد بهار» در اين رابطه مي نويسد: « در سرزمين سومر ، جشن هاي آغاز سال با ازدواج مقدس در رابطه است. گستره نفوذ سومر تا داخل فلات ايران هم هست. ممکن است نوروز و جشن هاي اول سال را سومري ها از داخل فلات ايران با خود برده باشند.»
معنا و مفهوم نوروز
نوروز واژه‌اي است مركب از دو جزء كه روي هم به معناي« روز نوين» است و بر نخستين روز از نخستين ماه سال خورشيدي آن گاه كه آفتاب به برج حمل انتقال مي‌‌‌يابد گذارده مي‌شود. و اصل پهلوي اين واژه « نوك روچ» يا «نوك روز» بوده است. «ابوريحان بيروني»(متوفي 440 هجري قمري) در کتاب«آثار الباقيه» در تعريف نوروز نقل مي‌كند « نخستين روز است از فروردين ماه و از اين جهت روز نو نام كردند، زيرا كه پيشاني سال نو است و آنچه از پس اوست از اين پنج روز همه جشن‌هاست.» او همچنين مي‌نويسد: « سال نزد فارسيان چهار فصل بود ... بر حسب اين فصول عيدهايي داشتند كه به اهمال در كبيسه روز اين عيدها جابه‌جا مي‌شد. از جمله اين اعياد يكي روز اول فروردين ماه يعني نوروز بود. كه روز بس بزرگ است كه به علت زنده شدن طبيعت گويند. آغاز خلقت جهان در آن روز بوده است. چنين به نظر مي‌رسد كه پنج روز نخستين سال « نوروز عامه» يعني جشن همگاني بود. حال آنكه روز ششم كه «خرداد روز» نام داشت، « نوروز خاصه» يعني جشن پادشاهان و بزرگان بوده است.» بطور کلي نوروز دو معني به‌کار مي‌رود:
• نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاري و آغاز سال نو
• نوروز خاص: روز ششم فروردين با نام «روز خرداد»
ايرانيان باستان از نوروز به عنوان« ناوا سرِدا » يعني سال نو ياد مي‌کردند. مردمان ايراني آسياي ميانه نيز در زمان سغديان و خوارزمشاهيان، نوروز را « نوسارد» و « نوسارجي» به معناي سال نو مي‌ناميدند.
جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاري آغاز مي‌شود. در دانش ستاره‌شناسي، اعتدال بهاري يا اعتدال ربيعي در نيم‌کره شمالي زمين به لحظه‌اي گفته مي‌شود که خورشيد از صفحه استواي زمين مي گذرد و به سوي شمال آسمان مي‌رود. اين لحظه، لحظه اول برج حمل ناميده مي‌شود، در تقويم هجري خورشيدي با نخستين روز «هرمز روز يا اورمزد روز» از ماه فروردين برابر است. نوروز در تقويم ميلادي با ۲۱ يا ۲۲ مارس مطابقت دارد
جغرافياي نوروز
نوروز در کشورهايي مانند ايران و افغانستان که تقويم هجري شمسي به کار برده مي‌شود، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهاي آسياي ميانه و قفقاز، تقويم ميلادي متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته مي‌شود و روز آغاز سال محسوب نمي‌شود. در تاجيکستان، ازبکستان، قرقيزستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربايجان، مناطق کردنشين عراق، سوريه و ترکيه و حتي در بسياري از شهرهاي روسيه نيز جشن نوروز برگزار مي شود. جغرافياي نوروز با نام نوروز يا مشابه آن، سراسر خاورميانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسياي ميانه چين شرقي )ترکستان چين(، سودان، زنگبار، در آسياي کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نيز آمريکاي شمالي، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل مي‌شود.
در تاريخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشيدي، نوروز توسط سازمان علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد(يونسکو) به عنوان ميراث غير ملموس جهاني، به ثبت جهاني رسيد. مجمع عمومي سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸ )۲۳ فوريه ۲۰۱۰) ۲۱ ماه مارس را به‌عنوان روز جهاني عيد نوروز، با ريشه ايراني به‌رسميت شناخت و آن را در تقويم خود جاي داد. در ۷ فروردين ۱۳۸۹ نخستين دوره جشن جهاني نوروز در تهران برگزار شد و اين شهر به عنوان «دبيرخانه نوروز» شناخته شد.
نوروز از منظر اسلام
با ورود اسلام به ايران ، مسلمانان برخورد مسالمت آميز ي با آيين ها و سنت هاي ملي ايرانيان داشتند. اين مساله موجب شد كه مراسم و آداب مربوط به نوروز، از جامعه اسلامي ايران رخت بر نبندد، فقط با مسلمان شدن ايرانيان از وسعت آن كاسته شد و همراه اعتقادات ديني اسلام گرديد. با گذشت زمان ايرانيان كوشيدند اين سنت كهن ملي را با سنتهاي اسلامي در آميختند و به آن آب و رنگ و صبغه‌اي اسلامي بخشيدند به گونه اي که تفكيك عناصر باستاني و اسلامي در اين آيين باشكوه كاري دشوار است.در نتيجه از ميان انبوه جشن‌هاي ايراني قبل از اسلام آنچه ميان ايرانيان مسلمان به قوت باقي ماند منحصر به عيد نوروز است که با سنتهاي اسلامي شكوه و جلالي ديگر يافته است. امروزه تقدس ديني لحظه تحويل سال چنان در نظر مردمان پر رنگ است که بسياري تلاش مي کنند در اين لحظه در اماکن متبرک حضور داشته باشند و سال نو را با تلاوت قرآن ، خواندن دعا ، نماز و زيارت آغاز نمايند. گروههاي زيادي از ايرانيان و اهالي شهر مشهد به پابوس حضرت رضا (ع)مي‌شتابند. بسياري از مردم قم در بارگاه حضرت معصومه(س) و بعضي از مردم ري و تهران در حرم شاه‌عبدالعظيم گرد مي‌آيند. شيرازي‌ها به حرم شاهچراغ و در بسياري از شهرها و روستاها نيز مردم به امامزاده‌ها و اماكن متبركه مي‌روند.
احترام نوروز در اسلام به ويژه در بين شيعيان فراگير است. مذهب شيعه نه تنها با عيد نوروز مخالفتي نکرد بلکه به دليل برخي ويژگي هاي مثبت آن مانند: صله رحم ، تميزي و نظافت ، محبت و دوستي ، نشاط و شادابي و تکريم و احترام ديگران مورد توجه قرار گرفت. «برتولد اشپولر» ايران‌شناس بزرگ آلماني در اين باره مي‌‌‌گويد: « از جشن‌هاي قديمي ايراني، بيش از همه جشن سال نو (نوروز؛ شكل عربي آن نيروز) و نيز در پايان تابستان جشن پاييز (مهرگان) طبيعتاً بر اساس تقويم قديمي برگزار مي‌شد. البته مسلمانان، به‌ويژه در زمان عمر دوم (عمربن عبدالعزيز) كوشش كردند تا اين اعياد را ملغي كنند و كساني را كه در اين مواقع به طور كلي هداياي متداولي براي مقامات بالاتر مي‌فرستادند، تحت فشار قرار دادند. اما اين رسم چنان عميق با انديشه و احساس مردم ايران وابسته بود كه به زودي پيروز‌مندانه براي خود جايي باز كرد و با اوج گرفتن كار عباسيان، اما به‌ويژه در زمان آل‌بويه كاملاً در همه جا متداول شد و حتي در بين‌النهرين (درست در بغداد و حتي در بصره) رسمي همه‌گير شد. در سوريه، مصر و شمال آفريقا نيز اين جشن در برخي از زمان‌‌ها به طور نامنظم برگزار مي‌شد.»
نوروز در روايات و احاديث اسلامي
با اينکه در قرآن کريم به نورور و ديگر اعياد اسلامي اشاره اي نشده است و تنها يک بار در آيه 114 سوره مائده واژه «عيد» آمده است اما به نظر مي رسد پيامبر بزرگ اسلام حضرت محمد صلي‌‌الله عليه‌وآله ، حضرت علي عليه‌السلام ، ديگر امامان و بسياري از بزرگان ديني نوروز را گرامي مي‌داشتند و مخالفتي با آن نداشته اند. رواياتي از معصومين عليهم السلام در بزرگداشت نوروز نقل شده است. که به برخي از آنها اشاره مي شود
انتهاي پيام1022ج /610ک