از چق چقوزنی در سورشجان تا خیمه سوزان طاقانک

به گزارش جهانبین نیوز؛ مذهب و آيين‌های مرتبط با عاشورا بخشي جدانشدني از فرهنگ مردم چهارمحال و بختیاری و گنجينه‌ايست که پیشينیان آن را براي ما به ميراث گذاشته‌اند، به همين دليل براي حفظ هرچه بهتر آن بايد تلاش کرد.

مردم چهارمحال و بختیاری همواره ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت اثبات کرده‌اند و مراسم‌هایی که در این ایام برگزار می‌کنند و ریشه در تاریخ کهن این استان دارد سندی بر ارادت مردم است.

در زیر بخشی از آئین و سنن مردم چهارمحال و بختیاری در ایام عاشورا و تاسوعای حسینی آورده شده است.

چق چقوزنی در سورشجان

به گزارش جهانبین نیوز؛ آئین کهن چق چقو‌زنی مراسم سنتی و قدیمی عزاداران شهر سورشجان در چهارمحال و بختیاری است که در ماه محرم در این شهر برگزار می‌شود.

یکی از شیوه‌های رایج عزاداری در این شهر، مراسم چق چقوزنی عزاداران است و در این مراسم عزاداران با در دست گرفتن دو چوب به اندازه کف دست همگام و هم‌نوا با آوای نوحه آن‌ها را به هم می‌کوبند.


بیشترین دم‌گیری عزاداران در این مراسم نوای "آه و واویلا"، "ای وای حسینم" و "حیدر مدد" است و عزاداران به جای سینه‌زنی، دو چوب یا دو سنگ در دست گرفته و به حالت پنج ضرب بر هم می‌زنند.

آیین چق چقوزنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا می‌رسند و زمانی که با پیکرهای بی‌سر امام حسین (ع) و یارانشان مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و بر سر و صورت خود می‌کوبند.


عَلَم‌گردانی، زنجیرزنی، تعزیه‌خوانی حضرت امام حسین (ع)، حضرت عباس بن علی (ع)، علی‌اکبر(ع)، مسلم و...، خیمه‌سوزان در روز عاشورا، شبیه‌خوانی بردن سرهای مبارک شهدا در حضور یزید که به بارگاه یزید معروف است، نعش‌گردانی و... از دیگر آیین‌های سنتی و قدیمی شهر سورشجان در ماه محرم است.


به گزارش جهانبین نیوز؛ مشابه این آیین کهن در دیگر نقاط کشور چون سمنان، شهرضا، برخوار با عنوان سنگ‌زنی در روز عاشورا وجود دارد و همین مراسم در شهرستان سامان با عنوان چاق چاقو برگزار می‌شود و شرحی از برگزاری آن در زیر آمده است:

قدمت مراسم چاق چاقو در شهر سامان از زماني که دهستان شهر سامان ايجاد شده وجود داشته و بيش از ۲۵۰ سال قدمت دارد. مراسم چاق چاقو در شهر سامان با شماره ثبت ۶۲۲ در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است، مردم شهر سامان شب عاشورا هرساله از ساعت ۹ شب به تکيه ها و مساجد و حسينه ها رفته و از ساعت ۲ دو بامداد با صداي ني، سنج، طبل و خواندن نوحه ويژه و صف بندي با کوبيدن چوب يا سنگ، به هم و يا علي گفتن به عزاداري در خيابان‌ها و کوچه‌هاي شهر مي پردازند و هنگام اذان صبح با برگزاري نماز جماعت مراسم به پايان مي برند.


شب عاشورا در تمامي شهرهاي استانمان، شب خواب نيست. بخصوص جوانترها تا صبح در مساجد و حسينيه ها به سينه زني و نوحه خواني مي گذرانند. در شهر سامان ساعت ۲ نيمه شب مراسم چاق چاقو شروع مي شود...

مردان شهر دو سنگ تخت را در دست مي گيرند و آنها را با آهنگ خاصي به هم مي کوبند، قديم ترها مي گويند اين مراسم يادآور شب عاشورا در زمان امام حسين (ع) است که در آن امام حسين بيعت از ياران خود برمي دارد و از آنها مي خواهد که هر کسي که نمي خواهد بماند مي تواند برود سپس از فرزندانش مي خواهد که دو تکه سنگ را به هم بکوبند تا صداي پاي اسب کساني که کربلا را ترک مي کنند آنها را خجالت زده نکند.

و براساس روايتي ديگر امام حسين (ع) و يارانشان با کوبيدن سنگ ها به هم مانع از رسيدن صداي پاي اسبان دشمن مي شدند تا يارانشان از فراواني دشمن اطلاع نيابند و اميد خود را از دست ندهند.

در روایتی دیگر آمده که واقعه عاشورا و دفن شهداء آن به قدري با سوز و گداز همراه بود که سنگ های بيابان نيز بهم خورده و صدا کردند.

ساعت دو نيمه شب جوانان سنگ و چوب در دست به سمت هيئت چاق چاقو مي روند و جمعيت آنان بيشتر و بيشتر مي شود و صداي سنگ ها سکوت شب را در هم مي شکند.

زنان و کودکان بر بام ها و جلوي درب منازل جمع مي شوند و همه شهر مملو از غمي سنگين مي شود و اشک در چشمان همه حلقه ميزند.

مردان سنگ کوبان مي روند و با آهنگي حزن آميز نوحه مخصوصي را به زبان ترکي مي خوانند:

اي خدا گين چالمسن به گجه سحر اولماسن گين چالار طوفان اولار کرب و بلادا قان اولار

گين چالار طوفان اولار اصغر بقاز قان اولار

اي خدا گين چالمسن گهوارسه بوش قالمسن رباب پريشان اولماسن

اي خدا گين چالمسن شام غريبان اولماسن اي خدا گين چالمسن زينب پريشان اولماسن

اين نوحه از دير باز براي مسن ترها آشناست و اشک هاي آنها را سرازير مي کند.

هيئت ها چاق چاقو تا هوا تاريک است خيابان هاي شهر را طي مي کند و به مسجد جامع شهر مي رسد، حالا ديگر جمعيت بسيار زيادي جمع شده است همه با هم نماز صبح مي خوانند و مي روند تا باي زيارت عاشوراي ظهر عاشورا و حرکت هيئت هاي عزاداري حاضر شوند.

مراسم چاق چاقو در اين شهر به قدري شناخته شده است که از استان هاي اهواز، اصفهان، تهران و شهرهاي استان چهارمحال و بختياري ساعت دو شب همه به اين مراسم مي آيند و از اين مراسم را نظاره گر هستند.


خیمه سوزان در طاقانک

خيمه سوران طاقانك در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده و نسبت به ساير مراسم‌هاي مشابه داراي ارزش‌هاي شاخص و منحصر به‌فرد است.


برگزاری این مراسم در طاقانک بنابر روایات شفاهی بیش از ۸۰ سال سابقه دارد و با برپایی یک سیاه‌چادر عشایر ی که بصورت امانت بود در قبرستان قدیمی این شهر برگزار می‌شد و به جای سوزاندن خیمه هیزم‌های اطراف خیمه آتش زده می‌شده است.


رسم دیگری که در بین مردم این شهر مرسوم است برداشتن خاکستر خیمه‌های سوزانده شده است که به‌عنوان تبرک در بین مردم قداست دارد و بعدها خیمه‌هایی که مردم به عنوان نذر آوردند جایگزین خیمه عشایری شد.

در سال‌هاي گذشته مراسم خیمه‌سوران در طاقانک با استقبال مردم طاقانك و ديگر شهرهاي چهارمحال و بختياري و حتی مردم استان‌هاي همجوار روبرو بوده است.


حکایت عزاداران حسینی در طاقانک با حرکت کاروان نمادین امام حسین (ع) و قربانی کردن ۱۴ رأس گوسفند در جلوی هیئت‌های عزاداری در شهر طاقانک آغاز می‌شود.

پخت ۳۰ دیگ حلیم گندم و آبگوشت در ظهر تاسوعا و ظهر عاشورا در طاقانک کاملا مرسوم است. بعد از پخت حلیم هیئت‌های عزاداری عصر تاسوعا از سطح شهر طاقانک به سمت خیمه‌گاه‌ها حرکت می‌کنند و تا پاسی از شب گروه‌های سینه‌زن، زنجیرزن و چاق‌چاقوزنی در کنار خیمه‌ها حضور دارند و به عزاداری می‌پردازند.

خیمه‌های برپا شده در این روز به رنگ سیاه، سبز، و سفید هستند که هرکدام پیام خاصی را به‌همراه دارد و رنگ سیاه نماد خیمه امام حسین (ع)، رنگ سبز نماد خیمه حضرت قمربنی‌هاشم (ع) و رنگ سفید نماد خمیه یاران جوان امام حسین (ع) است.

در صبح عاشورا گروه‌ها و هیئت‌های عزاداری پس از عبور از خیابان اصلی شهر طاقانک به سمت خیمه‌گاه و بُقعه "شیخ‌زین‌الدین" حرکت می‌کنند.

تشییع نمادین پیکر شهداء کربلا، نواختن نی، ساز و دُهل و حمل علم به سوی خیمه‌گاه همراه با هیئت‌های عزاداری انجام می‌شود و این هیئت‌ها با رسیدن به خیمه‌گاه فریاد "یا حسین" و"یا زینب" سر می‌دهند.


در این زمان جمعی از افراد در هیئت سپاهیان کوفه، سوار بر اسب در میان خیمه‌های برپا شده تعدادی از نوجوانان و جوانان را که پوشش سبز رنگ بر تن دارند تعقیب می‌کنند و سپس خیمه‌های برپا شده، یک به یک و بدون در نظر گرفتن ترتیبی خاص به آتش کشیده می‌شوند. پس از سوختن خیمه‌ها، حرکت هیئت‌های عزاداری به سوی بقعه "شیخ‌زین‌الدین" که در تپه مشرف به زمین خیمه‌گاه قرار دارد ادامه یافته و سپس نماز ظهر عاشورا در مجاورت این امامزاده و گلزار شهدا اقامه می‌کنند.

آقا سلام در بن

روز عاشورا در شهرستان بن به روز تیغ معروف است و در این روز مردم شهرستان بن در مراسمی که به‌عنوان "آقا سلام" معروف است و در آن مردم به سادات ادای احترام می‌کنند.

عزاداران وقتی به منزل سادات معروف شهرستان می‌رسند با نوحه‌سرایی و خواندن ابیاتی مانند "سینه زنان آمدیم، آقا سلام علیک، چشم گریان آمدیم، آقا سلام علیک، از راه دور آمدیم، آقا سلام علیک، بهره حاجت آمدیم، آقا سلام علیک، بر سر زنان آمدیم، آقا سلام علیک، ما گل زنان آمدیم، آقا سلام علیک" به سید ادای احترام می‌کنند و در این مراسم همه خانواده‌ها و به ویژه خانواده‌های سادات شیر داغ و نبات در بین عزاداران پخش می‌کنند و یکی دیگر از این نذرها حلیم است که طبخ شده و در بین عزاداران توزیع می‌شود.

بعد از ادای سرسلامتی عزاداران با خواندن ابیاتی مانند "ما دعا خواندیم و رفتیم زین مکان، اجر بانی باشد لب تشنگان" آنجا را ترک می‌کنند.


فرو بردن علم در گرداب بن

يکي دیگر از آئين‌هاي عزاداري در صبح روز عاشورا در ميان مردم شهر بن که ثبت ملي شده است، فرو بردن علم در گرداب بن است که هر ساله هيئات پيش از طلوع آفتاب تعداد بي‌شماري علم به حاشيه گرداب بن برده و قسمت بالاي هر علم‌ را سه مرتبه در آب فرو مي‌برند.

دليل فرو بردن علم در گرداب بن به درستي مشخص نيست ولي براساس سخنانی که از پیشینیان اين شهر به جای مانده چشمه حاشيه گرداب و سنگ بزرگي که ۴۰ سال پيش با توسعه گرداب تخريب شد به قدمگاه يا نذرگاه شهرت داشته و فروبردن علم در آب به‌خاطر تقدس اين مکان و طلب افزايش آب اين گرداب بوده است.

از سوي ديگر از آنجا که آب در فرهنگ عاشورا جايگاه ويژه‌اي داشته و واقعه شهادت حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان علمدار کربلا و جانبازي‌هاي وي از فضايل اخلاقي به شمار مي‌رود، فرو بردن علم در آب به معناي رفع تشنگي و نشانه پيروزي نهايي حق بر باطل بوده است.