سوریه بر اساس چه نیازها و اهدافی به توسعه روابط با ایران پرداخت؟

پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران سوریه احساس کرد در موضوعات منطقه ای مواضع مشترک و بسیار نزدیکی با ایران دارد. به همین خاطر بیشترین مراودات سیاسی و مبادلات اقتصادی میان دو طرف بعد از انقلاب اسلامی در دستور کار قرار گرفت.

دلایل نزدیکی و روابط ایران و سوریه در دو سطح قابل طرح است :

-          دلایل نزدیکی سوریه به ایران: سوریه بر اساس چه نیازها و اهدافی به توسعه روابط با ایران پرداخت؟

1-      نیازهای داخلی: با اینکه همواره از نظام سیاسی سوریه به عنوان حاکمیت یک خانواده و یا یک اقلیت سخن گفته می شود ولی واقعیت این است که ترکیب و ساخت قدرت داخلی در سوریه از متغیرهای بیشتری برخوردار است چرا که رفتارهای حاکمیتی سوریه صرفاً ناشی از کنش های مذهبی و علوی نبوده است و یک تفکر ویژه که حافظ اسد معمار آن است بر ارکان قدرت و جنبش سیاسی آن حاکم بوده است در چینش و ترکیب عناصر قدرت و ارکان حکومتی سوریه بیشتر طوائف حضور دارند و نظام حاکم، یک نظام لائیک با محوریت منافع ملی سوسیالیسم – ناسیونالیسم عربی بوده است.

به همین دلیل بخش اعظم اهل سنت در رفتارهای غیرطایفه ای- غیر مذهبی خود در ساختار قدرت حضور داشته و با آن پیوند خورده اند. در تصویر بیرونی اخوان المسلمین سوریه که عمدتاٌ با دستورکارهای انگلیسی و یا خارجی در صحنه سیاسی فعال بوده و با حمایت آنها به چالش با حاکمیت پرداخته از سوی بازیگران خارجی بویژه امتدادهای منطقه ای به عنوان رفتار ضد اسلامی تفسیر شده است و حکومت سوریه را نظام اقلیت علوی بر اکثریت سنی معرفی کرده اند. حال آنکه در ترکیب حاکمیتی، به جز علوی ها، مسیحیان، دروزی ها، سنی ها هم به شکل فعال در مراتب عالی حضور داشته اند.

دلیل این تصویرسازی سیاست خارجی ضد صهیونیستی و ضد استعماری در سوریه بوده است. همین فضاسازی از محیط درونی موجب شده تا حاکمیت سوریه به دنبال همپیمانان قابل اعتمادی در کحیط خارجی باشد جمهوری اسلامی قبل از اینکه در چهره یک کشور شیعی برای سوری ها نمایان شود با ماهیت ضد صهیونیستی، ضد ارتجاعی و ضد استکباری برای سوری ها شناخته شده و لذا از ابتدای انقلاب اسلامی و بنا به اظهارات حافظ اسد در تطابق راهبردی با شعارهای رهبری سوریه قرار داشته و بی درنگ به سمت این همگرایی گام برداشته است.

2-      ایجاد ظرفیت ژئوپلیتیکی: از جنبه خارجی مهمترین عنصر در تحلیل رفتار سوریه موضوع فلسطین می باشد قرار گرفتن در کنار سرزمین های اشغالی و تماس مستقیم با مهمترین موضوع جهان اسلام و عرب در تعیین رفتار سوریه موثر بوده است واقعیت آن است که سوریه از ابتدا در فرایند مذاکرات با رژیم صهیونیستی به ایجاد موازنه راهبردی با این رژیم اعتقاد داشت. این موازنه راهبردی هم بر اساس نیازهای سوریه و نه در راستای اهداف و منافع غرب تعریف شده بود. اما با امضای قرارداد کمپ دیوید میان مصر و رژیم صهیونیستی سوریه برای برقراریس این موازنه با چالش جدی مواجه شد. بدین ترتیب پیروزی انقلاب اسلامی و مواضع ضد صهیونیستی ایران موجب شد تا سوریه به فکر بهره برداری از ظرفیتهای انقلاب اسلامی برای حفظ این موازنه راهبردی بیفتد. بنابراین این نکته حائز اهمیت است که سوریه در این شرایط با یک نگاه استراتژیک به سمت همکاری با ایران آمد و نهصرفاً به دلیل نیاز تاکتیکی.

-          دلایل نزدیکی ایران به سوریه

یکی از مشکلات ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی چالش محیط عربی وابسته به غرب در پیرامون آن بود. این چالش به حدی بود که تداعی کننده رویارویی ایرانی- عربی بود و این فضا در جریان جنگ تحمیلی مورد استفاده حزب بعث عراق قرار گرفت. به همین دلیل ایران در چنین شرایطی نیاز داشت تا این فضا را از طریق رابطه با سوریه مهار نماید بدین ترتیب می توان گفت وجود کشوری مانند سوریه با یک سیاست منطقه ای نسبتاً مستقل در کنار ایران، در کاهش چالش ایرانی- عربی موثر بود.

نکته قابل توجه در این خصوص آن است که سوریه برای حمایت خود از ایران هزینه های زیادی را در جهان عرب پرداخت کرد، به عنوان مثال خط لوله نفتی صادراتی که نفت عراق را به دریای مدیترانه انتقال می داد به دلیل عبور از خاک سوریه عواید زیادی برای حافظ اسد داشت که به دلیل مواضع سوریه در حمایت از ایران این عواید قطع شد.

از طرف دیگر نوع نگاه ایدئولوژیک ایران به مساله فلسطین و خط مقاومت به عنوان مساله محوری امت اسلامی، ایجاب می کرد تا ایران برای کم کردن فاصله جغرافیایی خود با سرزمین های اشغالی به انتخاب یک هم پیمان مناسب دست بزند. همچنین جمهوری اسلامی ایران برای پیگیری منافع شیعیان در خاک لبنان به رابطه با سوریه نیاز داشت .
ف.باقرزاده