به گزارش جهانبین نیوز يادداشت روز پايگاه خبر تحليلي کيار بيدار:

مذهب شيعه با بهره گيري از دستورات راستين دين مقدس اسلام و برخورداري از پشتوانه هاي ديني و مذهبي بزرگ و والا مقام همچون پيامبر مکرم اسلام، ائمه اطهار، دارا بودن اصول ديني و اخلاقي نزديک به فطرت پاک انسان ها در تداوم اهداف بلند دين اسلام توانسته است ارزش هاي راستين اين دين مقدس را در محدوده ي جغرافيايي شيعي نشين و حتي خارج از آن سرزمين ها و در فضاي مجازي حاکم سازد اما بسياري از منحرفان، دشمنان و بدخواهان، ترويج و نهادينه شدن تفکر شيعي را حتي در سرزمين هاي اسلامي نيز بر نمي تابند و از هر روشي براي نابودي آن يا به انحراف کشانيدن آن بهره برداري مي کنند.
تفکر شيعه برگرفته از قرآن کريم، دستورات و رهنمود هاي پيامبر عظيم الشان اسلام و رهبري هاي روشنگرانه ائمه اطهار عليهماالسلام سعي بر روشن نگه داشتن شمع وجود انسانيت همراه با معنويت بر اساس قوانين الهي در وجود پيروان خود دارد.
تفکر شيعي يا بهتر مذهب شيعه مخالف زندگي تک بعدي است و براي همه ابعاد وجودي انسان ها برنامه اي مدون و مشخص دارد و مانع از آن است که پيروانش در ورطه ي افراط و تفريط بيفتند.
اگر خوب دقت کنيم و بنگريم مذهب شيعه هم براي بعد معنوي و هم بعد انساني انسان ها داراي برنامه است. مذهب شيعه نه توجه صرف به بعد معنوي و رشد تک بعدي انسان ها را مي پذيرد و نه با مکاتب التقاطي و انحرافي موافق است که فقط مادي گرايي را ترويج مي دهند.

اساس تفکر شيعه و مأخذ تمام معارف شيعي قرآن کريم است

قرآن کريم هم ظواهر آيات خود، هم گفتار و کردار، بلکه سکوت و تقرير رسول اکرم را حجت دانستهُ و به تبع آن، گفتار، رفتار و تقرير ائمه (ع) را حجت مي داند.

علاوه قرآن حجيت استدلال عقلي را بيان نموده و نيز طريق کشف و شهود را مورد تأييد قرار داده است.

ره آورد اين گونه تفکر در موارد زير خلاصه مي شود:

۱. اعتقاد به وحدانيت خداوند متعال و تنزه ذات خداوند از صفات نقص، و آراستگي به صفات کمال

۲. اعتقاد به حسن و قبح عقلي و اين که عقل درک مي کند که ساحت الاهي از انجام افعال قبيح منزه است.

۳. اعتقاد به عصمت انبياي الاهي و خاتميت رسول مکرم اسلام

۴. اعتقاد به اين که تشخيص و تعيين جانشيني پيامبر اکرم (ص) فقط از طرف خداوند و به واسطه پيامبر (ص) يا امام قبلي ممکن و ميسر است و تعداد جانشينان پيامبر دوازده نفر هستند که اول آنها علي بن ابي طالب (ع) و آخرين آنها حضرت مهدي است که الان زنده و منتظر فرمان الاهي هستند.

۵. اعتقاد به حيات پس از مرگ و رسيدن انسان به پاداش يا کيفر اعمال خود
۱. يگانه مأخذ مذهب شيعه براي کسب معارف

يگانه مأخذي که مذهب شيعه به آن اتکا دارد همانا "قرآن کريم" است. قرآن کريم مدرک قطعي نبوت همگاني و هميشگي پيغمبر اکرم (ص) است و محتويات آن، دعوت اسلامي است. البته تنها مأخذ بودن قرآن کريم به معناي نفي حجتها و مآخذ ديگر نخواهد بود، بلکه چنان که توضيح مي دهيم، قرآن خود بيان کننده ديگر مآخذ نيز هست.

۲. راه هاي ارائه شده توسط قرآن براي تفکر مذهبي

قرآن کريم در تعليمات خود براي رسيدن و درک نمودن مقاصد ديني و معارف اسلامي، سه راه را در دسترس پيروان خود قرار داده است.

الف. ظواهر ديني:

توضيح اين که ما مي بينيم قرآن کريم در بيانات خود، همه مردم را طرف خطاب قرار داده گاهي بي اين که حجتي به گفته خود اقامه کند، بلکه به مجرد اتکا به فرمانروايي خدايي خود به پذيرفتن اصول اعتقادي؛ مانند توحيد و نبوت و معاد و احکام عملي؛ مانند نماز و روزه و غير آنها امر مي کند و در برخي از اعمال نهي مي نمايد و اگر اين بيانات لفظي را حجيت نمي داد هرگز از مردم پذيرش و فرمانبرداري آنها را نمي خواست.

البته ظواهر ديني منحصر در آيات قرآن نيست، بلکه بيانات، رفتار و سکوت (تقرير) پيغمبر اکرم حضرت محمد (ص) بر اساس بيان همان ظواهر آيات قرآن داراي حجيت اند. "لقد کان لکم في رسول الله اسوة حسنة" [۱] ؛ همانا پيغمبر اسلام براي شما الگوي خوبي است.

همچنين با تواتر قطعي از رسول اکرم (ص) رسيده است که گفتار، رفتار و سکوت اهل بيت ايشان؛ مانند گفتار، رفتار و سکوت خود ايشان و تالي و همدوش آن است.

اما احاديثي که از صحابه نقل مي شود، اگر متضمن قول يا فعل پيغمبر اکرم (ص) باشد و مخالف با حديث اهل بيت نباشد، قابل قبول است و اگر متضمن نظر شخصي صحابي باشد از حجيت برخوردار نيست و حکم صحابه؛ مانند حکم ساير مسلمانان است. شاهد ما اين است که خود صحابه نيز با يک صحابي همين معامله را مي کردند.

ب. استدلال عقلي:

قرآن کريم در آيات بسياري انسان را به سوي حجت عقلي، رهبري مي کند و مردم را به تفکر و تعقل و تدبر در آيات آفاق و انفس، دعوت مي فرمايد و خود نيز در موارد احقاق حقايق به استدلال عقلي مي پردازد.

قرآن کريم نمي گويد اول حقانيت معارف اسلامي را بپذيريد، سپس به احتجاج عقلي پرداخته و معارف نامبرده را از آنها استنتاج کنيد، بلکه با اعتماد کامل به واقعيت خود مي گويد: به احتجاج عقلي پرداخته حقانيت معارف نامبرده را، از آن دريابيد و بپذيريد. نه اين که اول ايمان بياوريد و بعد به قيد مطابقت آن دليل اقامه کنيد.

حجت هاي عقلي که انسان با فطرت خداداي نظريات خود را با آنها اثبات مي کند دو قسم است: "برهان، و جدل".

"برهان" حجتي است که مقدمات آن حق (واقعي) باشد. به عبارت ديگر، قضايايي باشند که انسان با شعور خدادادي خود، آنها را درک و تصديق مي کند. چنان که مي دانيم عدد سه از چهار کوچک تر است. اين گونه تفکر، تفکر عقلي است و در صورتي که در کليات جهان هستي انجام گيرد؛ مانند تفکر در مبدأ آفرينش و سرانجام جهان و جهانيان، تفکر فلسفي ناميده مي شود.

"جدل" حجتي است که همه يا برخي از مواد آن از مشهورات و مسلمات گرفته شود. چنان که در ميان گروندگان اديان و مذاهب معمول است که در داخل مذهب خود، نظريات مذهبي را با اصول مسلمه آن مذهب، اثبات مي کنند. قرآن کريم هر دو شيوه را به کار بسته و آيات بسياري در اين کتاب آسماني در هر يک از اين دو شيوه موجود است.

چون اوّلاً: به تفکر آزاد در کليات جهان هستي، در نظام کلي عالم و در نظام هاي خاص؛ مانند نظام آسمان، ستارگان، شب، روز، زمين، نبات، حيوان، انسان و غير آنها امر مي کند و با رساترين بيان کن جکاوي عقلي آزاد را مي ستايد.

ثانياً: به تفکر عقلي جدلي که معمولاً بحث کلامي ناميده مي شود، مشروط به اين که با بهترين صورت (به منظور اظهار حق و با اخلاق نيکو و بدون لجاجت [۲] ) انجام گيرد، امر نموده است.

پيش قدمي شيعه در تفکر فلسفي و کلامي در اسلام

کساني که به آثار صحابه پيغمبر اکرم (ص) آشنايي دارند خوب مي دانند که در ميان اين همه آثار که از صحابه در دست است، حتي يک اثر که مشتمل به تفکر فلسفي باشد نقل نشده است، اما بيانات جذاب اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب در الاهيات عميق ترين تفکرات فلسفي را مطرح مي کنند.

صحابه و تابعين و بالاخره عرب آن روز به تفکر آزاد فلسفي هيچ گونه آشنايي نداشتند و در سخنان دانشمندان دو قرن اول هجري نمونه اي از کنج کاوي فلسفي ديده نمي شود، تنها بيانات عميق پيشوايان شيعه و بالخصوص امام اول و هشتم شيعه است که ذخاير بي کراني از افکار فلسفي را دارا است و آن بزرگواران بودند که گروهي از شاگردان خود را با اين طرز تفکر آشنا ساختند.

تفکر فلسفي هرچند از اوايل قرن سوم هجري با ترجمه کتاب هاي يوناني در ميان عموم مسلمانان راه يافت، ولي در ميان اکثريت اهل تسنن تا قرن هفتم بيشتر دوام نيافت و با رفتن ابن رشد اندلسي فلسفه از ميان ايشان نيز رفت، ولي از ميان شيعه هرگز نرفت و عامل مؤثر در بقاي اين طرز تفکر در ميان شيعه، همان ذخاير علمي است که از پيشوايان شيعه به يادگار مانده است. براي روشن شدن مطلب کافي است که ذخاير علمي اهل بيت (ع) را با کتب فلسفي که با مرور تاريخ نوشته شده بسنجيم؛ زيرا به روشني خواهيم ديد که روز به روز فلسفه به ذخاير علمي نامبرده نزديک تر مي شد تا در قرن يازده هجري تقريباً به همديگر منطبق گشته و فاصله اي جز اختلاف تعبير در ميان نمانده است.

ج. کشف و شهود:

قرآن کريم با بياني جالب روشن مي سازد که همه معارف حقيقيه از توحيد و خداشناس واقعي سرچشمه مي گيرد و کمال خداشناسي از آن کساني است که همه چيز را فراموش کرده اند و همه قواي خود را متوجه عالم بالا ساخته و با اخلاص و بندگي، ديده به نور پروردگار پاک، روشن ساخته اند و با چشم واقع بين، حقايق اشيا و ملکوت آسمان و زمين را ديده اند؛ زيرا در اثر "اخلاص و بندگي" به يقين رسيده اند و در اثر يقين ملکوت آسمان و زمين و زندگي جاوداني جهان ابديت بر ايشان مکشوف شده است.

با توجه در آيات کريمه زير اين مدعا کاملاً روشن مي شود:

"و اعبد ربک حتي ياتيک اليقين". [۳]
"کلا لو تعلمون علم اليقين لترون الجحيم". [۴]

"فمن کان يرجوا لقاء ربه فليعمل عملاً صالحاً و لايشرک بعبادة ربه احداً". [۵]

عرفان شيعي:

اوّلاً: منشأ پيدايش و ظهور عرفان در اسلام را بايد بيانات بليغ اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (ع) در باب حقايق عرفاني و مراحل حيات معنوي دانست که ذخاير بي کراني از اين معارف را در اختيار جامعه بشري قرار داده است.

ثانياً: رعايت موازين شرعي در سير و سلوک و تطبيق نمودن سير و سلوک با قواعد شريعت در عرفان شيعي مهم ترين عامل صيانت عرفان شيعي از انحرافات فکري و اخلاقي است. [۶]

۳. ره آورد تفکر شيعه در حوزه اعتقاد

آنچه تاکنون به صورت اختصار بيان کرديم اساس تفکر شيعه است، اما ره آورد چنين تفکري در حوزه عمل و باور، بسيار گسترده است، حتي ذکر عناوين و سرفصل هاي آن نيز طولاني خواهد بود و به همين جهت به برخي از عناوين و سرفصل هاي آن در حوزه اعتقاد (کلامي)، اشاره و بحث مفصل ره آورد انديشه تشيع در دو حوزه کلام و فقه را به وقت ديگر واگذار مي کنيم:

- اعتقاد به وجود خدا، اصل مشترک ميان همه اديان الاهي است و به طرق مختلف بر اين اصل استدلال مي شود.

- نخستين مرتبه توحيد، توحيد ذاتي است و در پي آن توحيد صفاتي و افعالي مي آيد؛ يعني خداوند يکتا و بي همتا بوده و ذات او بسيط است و مرکب نيست و ترکيب عقلي و خارجي در وجود او راه ندارد. ذات خداوند آراسته به همه صفات کمال و پيراسته از همه صفات نقص است، صفاتش زائد بر ذاتش نيست و در انجام کارهاي خود نيازي به هيچ کس و هيچ چيز ندارد و هيچ موجودي نمي تواند هيچ گونه کمکي به او بکند. [۷]

- جهان رب و مدبري جز خدا ندارد و مديران ديگر؛ مانند فرشتگان، تنها به اذن و مشيت حکيمانه او انجام وظيفه مي کنند.

- توحيد در عبادت، اصل مشترک ميان تمام شرايع آسماني است و هدف از بعثت انبيا، تذکار و تأکيد بر اين اصل است.

- اعتقاد به شفاعت و توسل و اين که طبق آموزه هاي قرآني اين دو با توحيد منافاتي ندارد و شرک محسوب نمي گردند.

- اعتقاد به حسن و قبح عقلي و اين که عقل درک مي کند که ساحت الاهي از انجام افعال قبيح منزه است و هر گونه ظلمي از آن ساحت نفي مي شود. [۸]

اعتقاد به حسن و قبح ،داراي ثمرات فراواني است که يکي از ثمرات آن اعتقاد به عدالت است، و خود عدالت داراي فروع و شاخ هاي متعددي است؛ مثل عدالت خداوند، (که اعتقاد به عدالت خداوند، ابواب گسترده اي از معارف را به روي ما باز مي کند، مشکلات اعتقادي زيادي را حل مي کند) لزوم عادل بودن مجتهد، حاکمان و رهبران سياسي و اجتماعي، امام جماعت، شهود در دادگاه، و... .

- اعتقاد به "امر بين الامرين" در مقوله جبر و اختيار. [۹]

- مشيت حکيمانه الهي ايجاب مي کند براي پيمودن راه تکامل، پيامبراني را به سوي بشر بفرستد و در هدايت انسان به اهداف عالي خلقت، به هدايت هاي عقلي اکتفا نکند.

- پيامبران الهي، در مقام تلقي وحي و حفظ و ابلاغ آن به امت، از هرگونه لغزش عمدي و سهوي مصون هستند.

- پيامبران از هرگونه گناه و کار ناروا مصون اند.

- حضرت محمد بن عبدالله (ص) آخرين حلقه از سلسله انبياي الاهي است که نبوت خويش را همراه تحدي با معجزه جاودان خود (قرآن مجيد) آغاز کرد.

- آيين اسلام آييني عام وجهاني است، نه منطقه اي و اقليمي، يا نژادي و قومي.

- پيامبر اسلام پيامبر خاتم، کتاب او خاتم کتاب ها و شريعت او نيز پايان بخش تمام شرايع آسماني است.

- کتاب آسماني ما مسلمانان (قرآن) از هر نوع تحريف مصون مانده، نه چيزي بر آن افزوده شده و نه چيزي از آن کاسته شده است.

- مشيت حکيمانه الاهي بر اين تعلق گرفته که پيامبر (ص)، امام و رهبر بعد از خود را معرفي کند و او نيز با تعيين علي بن ابي طالب (ع) به عنوان خليفه بعد از خود، در مواقع گوناگون به اين وظيفه خطير جامه عمل پوشانيد.

- وظيفه امام، پس از درگذشت پيامبر اسلام، از قرار زير است: تبيين مفاهيم قرآن، بيان احکام شرع، بازداشتن جامعه از هر نوع انحراف، پاسخ گويي به پرسش هاي ديني و عقيدتي، اجراي قسط و عدل در جامعه، پاسداري از مرزهاي اسلام در برابر دشمنان.

- امام و جانشين پيامبر (ص) بايستي از نظر علمي و اخلاقي مورد عنايت خاص الاهي باشد و در سايه تربيت هاي غيبي قرار گرفته باشد؛ يعني بايستي همچون پيامبر از هرگونه اشتباه و نسيان و سهو مصون و نيز از هر گناه و خطا معصوم باشد. به همين جهت تشخيص و تعيين امام تنها از سوي خداوند و به واسطه پيامبر (ص) يا امام قبلي ميسر و ممکن است.

- جانشينان پيامبر (ص) دوازده نفراند و تعبير "اثناعشر خليفه" در کتب فريقين آمده است که اولين آنها علي بن ابي طالب و آخرين آنها حضرت حجت بن الحسن العسکري (عج) است.

- نام هاي مقدس ائمه و جانشينان پيامبر اکرم (ص) بدين قرار است:

۱. علي بن ابي طالب، ۲. حسن بن علي، ۳. حسين بن علي، ۴. علي بن حسين، ۵. محمد بن علي، ۶. جعفر بن محمد، ۷. موسي بن جعفر، ۸. علي بن موسي، ۹. محمد بن علي، ۱۰. علي بن محمد، ۱۱. حسن بن علي، ۱۲. امام مهدي (ع).

- امام دوازدهم حضرت مهدي موعود فرزند امام حسن عسکري در سال ۲۵۵ هجري قمري در سامرا متولد شدند و تا به امروز در قيد حيات و منتظر فرمان الاهي براي قيام است. در زمان غيبت آن حضرت، ولي فقيه عهده دار منصب رهبري و سکان دار حکومت اسلامي است. [۱۰]

- از ويژگي هاي تفکر شيعي، انفتاح باب اجتهاد است؛ يعني در حوزه فقه و احکام عملي، تطبيق اصول کلي بر مسائل جزئي و استنباط دستورات شرعي از متون ديني، را محدود به آنچه گذشتگان فهميده اند، نمي داند.

- ظهور مردي از خاندان پيامبر (ص) در آخرالزمان براي اقامه عدل و رساندن بشر به کمال واقعي يکي از عقايد مسلم اسلامي است که احاديث فريقين بر آن گواهي دارند، بلکه ظهور منجي يکي از عقايد اديان و مذاهب گوناگون جهان امروز؛ مانند مسيحيت، يهوديت،زرتشت ،و ... است. [۱۱]

- اعتقاد به رجعت و اين که عده اي پس از مرگ و پيش از آخرت به دنيا برمي گردند. [۱۲]

- اعتقاد به حيات پس از مرگ و رسيدن انسان به پاداش و يا کيفر اعمال خود در جهان آخرت و اين که مرگ پايان زندگي نيست، بلکه انسان با مرگ از جهاني به جهان ديگر منتقل مي شود و بين دنيا و عالم آخرت سراي ديگري به نام برزخ وجود دارد که حيات و نعمت و عذاب خاص خود را دارد. [۱۳]

[۱] احزاب، ۲۱

[۲] نحل، ۱۲۵

[۳] و پروردگارت را بپرست تا لحظه ي يقين ( =مرگ) فرا رسد.حجر، ۹۹ .

[۴] حقا اگر از روي يقين بدانيد البته جهنم را خواهيد ديد. تکاثر، ۵ و ۶ .

[۵] هر کس ديدار پروردگار خويش را اميد مي بندد بايد کرداري شايسته داشته باشد و در پرستش پروردگارش هيچ کس را شريک نسازد، کهف، ۱۱۰ .

[۶] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به: علامه طباطبايي، شيعه در اسلام، صص ۷۵ - ۱۱۴.

[۷] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به: محمد تقي مصباح يزدي، آموزش عقائد، ص ۱۳۶و ۱۳۷.

[۸] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به: محمد تقي مصباح يزدي، آموزش عقائد، صص۱۶۲-۱۶۷.

[۹] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به نمايه: امر بين الامرين، سؤال ۵۸ (سايت: ۲۹۴).

[۱۰] براي مطالعه ي بيشتر و دريافت انديشه سياسي شيعه رجوع شود به مقالات پيرامون ولايت فقيه، در همين پايگاه.

[۱۱] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به نمايه: امام مهدى (ع) از نظر شيعه ، سؤال ۱۶۸ (سايت: ۱۳۷۵).

[۱۲] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به نمايه: مفهوم رجعت و جزئيات آن، سؤال ۲۴۷ (سايت: ۱۱۱۲).

[۱۳] براي مطالعه ي بيشتر رجوع شود به: جعفر سبحاني، منشور عقايد اماميه.

مهدي بهزادي تشنيزي

ادامه دارد.....


انتهای پیام/1020ج