به گزارش
جهانبین نیوز مردم بختیاری یا لرهای بختیاری یا ایل بختیاری از مردمان ایرانی‌تبار به‌شمار می‌آیند، که در جنوب غربی ایران، در استان‌های چهار محال و بختیاری، خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان سکونت دارند. بختیاری‌ها به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است تکلم می‌کنند. ایل بختیاری از دو شاخه چهارلنگ و هفت‌لنگ تشکیل شده است.
قلمرو استقرار ایل بختیاری یا لر بزرگ از ایل های بزرگ و صاحب نام ایران است که نفوذ سیاسی و اقتصادی گسترده ای در جنوب غربی کشور داشته است. تحولات سیاسی و اقتصادی کشور به ویژه بعد از سال های ۱۳۴۰ بنیان های اجتماعی و اقتصادی آن را دگرگون کرده است، به طوری که یکجانشینی، اشتغال در صنایع نفتی جنوب، مهاجرت و اسکان در شهرها و روستاها، تشکیلات و ساختار ایلی آن را دچار فروپاشی کرده است، ولی جامعه بختیاری ها همچنان تحت تاثیر آداب و رسوم و نظام های قبیله ای خود قرار دارند. ایل بختیاری به دو نیمه یا بلوک "هفت لنگ" و "چهارلنگ" تقسیم می شود. این دو بلوک براساس مقررات مالیاتی دوران صفوی شکل گرفته است در آن دوره لنگ (نصف جفت) از اصطلاحات رایج مالیاتی بود.
قلمرو سرزمینی ایل بختیاری در جنوب غربی کشور میان دو ناحیه کوهستانی بختیاری و لرستان از یک سو و ناحیه جلگه ای گرمسیری غرب و جنوب خوزستان و کهکیلویه و بوير احمد از سوی دیگر قرار دارد. این منطقه از قلل مرتفع زردکوه بختیاری با بیش از ۴۰۰۰ متر و کوه های الیگودرز با ارتفاع بیش از ۲۵۰۰ متر شروع شده و به سمت غرب و جنوب تا جلگه پست ابرفتی خوزستان ادامه می یابد. این محدوده مانند چهارگوشی است که طول و عرض آن با اندکی اختلاف، تقریبا با هم برابر است. در حال حاضر مناطق اصلی اسکان بختیاری ها در دو استان چهارمحال و بختیاری و خوزستان تمرکز یافته است و به طور کلی سکونت ایل بختیاری به مناطق زیر محدود شود:
از شمال به استان اصفهان و لرستان (نجف آباد ، داران، الیگودرز)، از مشرق به اصفهان، شهرضا و بروجن، از جنوب به سمیرم، لردگان و شمال استان کهکیلویه و بویراحمد و از مغرب و جنوب غربی به شهرستان های رامهرمز، شوشتر، دزفول و شمال اهواز.
پیشینه تاریخی هردوت مورخ یونانی، بختیاری را باکتری می داند که نام قبیله ای است که از بلخ و شرق دریای خزر به جنوب مهاجرت کرده و استقرار یافته است. نظر به اینکه در شمال افغانستان سرزمینی به نام باکتریا وجود دارد شاید یک رابطه تاریخی بین بختیاری ها و باکتریا نیز وجود داشته باشد. بختیاری ها را به باختران نیز نسبت داده اند و باختر را محلی بین عراق عرب، همدان، فارس و محل سکونت کنونی بختیاری ها ذکر کرده اند. گروهی از بختیاری ها نیز خود را از اعقاب "کی آرش" برادر "کی قباد" پادشاه کیانی می دانند و طایفه ای نیز به نام "کیارسی" دارند که با "کی آرش" تشابه لغوی دارد. همچنین گفته می شود در جنگی که بین یکی از پادشاهان صفوی با عثمانی ها در گرفت، گروه کثیری از ایل بزرگ که جزو سپاه شاه بودند، با دلاوری و شجاعت دشمن را به سختی شکست دادند و بدین مناسبت شاه آنان را که از لر بزرگ بودند بختیاری نامید. بسیاری از مورخین، پیدایش کوچ نشینی در منطقه را با تسلط قوم صحراگرد مغول بر فلات ایران هم زمان دانسته اند و آن را به اتابک احمد هزار اسب (یکی از حکام مغول) نسبت داده اند و عقیده بر این است که هزار اسب، ییلاق و قشلاق را به شیوه مغولان در بختیاری مرسوم کرد و خود نیز در زمستان ها در ایذه و در تابستان ها در حدود زردکوه بختیاری زندگی می کرد. وی پس از پنجاه سال حاکمیت بر ایل بختیاری درگذشت، بدین ترتیب رسم کوچ نشینی مغولان در بین بختیاری ها نیز رواج یافت.
بختیاری ها از آغاز سلسله صفوی تاریخ نسبتاً روشنی دارند. در آن زمان به فرمان شاه اسماعیل اول یکی از تیره های بختیاری مرسوم به آسترکی که هم اکنون طایفه کوچکی از بختیاری است، به ریاست شخصی به نام "تاجمیر" بر بختیاری حکومت می کرد. این شخص در زمان شاه طهماسب به دلیل خودداری از پرداخت مالیات، به قتل رسید. در همین زمان است که بختیاری ها به دو بخش هفت لنگ و چهار لنگ تقسیم شدند. پس از تاجمیر، شخصی به نام جهانگیر خان از خاندان وی به حکومت بختیاری منصوب شد و در زمان همین شخص تونل معروف شاه عباس در نزدیکی محل تونل کنونی کوهرنگ حفر شد که به دلایل نامعلومی، عملیات حفاری آن ناتمام ماند.
پس از فوت جهانگیر خان و بر اثر ستم های "میر خلیل خان" برادر وی مقام ریاست از طایفه آسترکی سلب شد و هر یک از طوایف عمده بختیاری، رئیس مستقلی برگزیدند. برخی از طوایف چهار لنگ، تحت ریاست علیمردان خان بختیاری و تعدادی نیز در حیطه قدرت محمد تقی خان چهار لنگ درآمدند و طوایف هفت لنگ نیز ریاست خوانین "دورکی" و "بختیاروند" (بهداروند) را پذیرفتند. در اواسط حکومت قاجار، حسنعلی خان (رئیس طایفه دورکی) با شکست نهایی خوانین بختیاروند، همه طوایف هفت لنگ را متحد ساختو خود با عنوان ایلخان و برادر زنش با عنوان ایل بیگ، ریاست بر ایل هفت لنگ و کل منطقه بختیاری را به عهده گرفتند و این ریاست تا همین اواخر، در بازماندگان این دودمان موروثی بود. مطالعه ی تاریخ ایران از اواخر صفویه به بعد نشانگر این است که ایل بختیاری و خوانین آن به دلیل برخورداری از امکاناتی نظیر وضعیت ویژه جغرافیایی و سازمان قبیله ای منسجم که اطاعات و فرمانبرداری بی قید و شرط از رهبران و سرکردگان را الزامی می کرد، در بیشتر حوادث و وقایع تاریخی نقش و حضوری موثر داشته است. بعضی از نمونه های روشن این حضور بدین شرح است: سواران بختیاری از زبده ترین تفنگچیان نادرشاه بودند که با فتح قلعه قندهار، دروازه هند را بر روی او و لشکریانش گشودند. علیمردان خان بختیاری با شکست افغان ها و بازسازی سلطنت انقراض یافته صفوی، خود مدعی سلطنت شد. بختیاری ها در تحولات دوران مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. سران بختیاری، با رهبری و مشارکت در این جنبش عظیم، پست های کلیدی کشوری و لشکری را به دست گرفتند.
افرادی مانند صمصام السلطنه و ضرغام السلطنه، در جنش مشروطیت و سردار اسعد بختیاری در جنبش دوم مشروطه خواهی نقش مهمی داشتند که منجر به سرکوبی محمد علی شاه شد. مجاهدان بختیاری در نقاط دیگر برای کمک به مشروطه خواهان و خلع محمد علیشاه از سلطنت ضمن حرکت به تهران، پایتخت را فتح کردند. محمد علی شاه و سایر یارانش در ۲۸ تیر ۱۲۸۸ هـ.ش به سفارت روسیه پناهنده شدند، سپس دولت جدید به طور رسمی آغاز به کارکرد و سردار اسعد وزارت داخله کشور را به عهده گرفت. در سال ۱۲۹۱ هـ .ش حکومت اصفهان، یزد، کرمان، اراک و خراسان نیز به خان های بختیاری سپرده شد. در تاریخ ایل بختیاری به این مطلب نیز اشاره می شود که دولت های غربی به ویژه انگلستان، در میان بختیاری ها عواملی را به منظور کسب امتیاز از دولت های وقت و ایجاد امنیت برای حوزه های نفتی استخدام کرده بودند.
تقسیمات داخلی ایلبختیاری ها برای سازمان دهی به اموری نظیر استفاده مطلوب از مراتع، همکاری در مراحل کوچ، حفظ و نگه داری قلمرو و دفاع از متعلقات ایل و ... به گروه های اجتماعی کوچک تر تقسیم می شوند که عبارتند از: خانواده، مال، اولاد، تیره (تش)، طایفه و باب (کلان طایفه)
ایل بختیاری به دو طایفه بزرگ چهار لنگ و هفت لنگ تقسیم می شود. شاخه هفت لنگ بختیاری به سه باب یا کلان طایفه و یک طایفه مستقل تقسیم می شود که عبارتند از: طایفه بزرگ دورکی، بابادی باب، دینارانی باب و بهداروند (بختیاروند). از میان طوایف هفت لنگ دو طایفه سه دهستانی و جانکی یکجا نشین شده اند و تعلقات عشایری گذشته را ندارند. هر یک از طایفه های ایل به چند طایفه کوچک و هر طایفه به تعدادی تیره (تش) تقسیم می شوند. طایفه بزرگ هفت لنگ در مجموع ۲۱۹ تش یا تیره دارد. از مهم ترین طوایف ایل هفت لنگ می توان به طوایف دورکی، بابادی، بهداروند و طایفه دینارانی اشاره کرد.
طایفه بزرگ چهار لنگ ایل بختیاری نیز به دو طایفه محمدصالحی و طایفه کیان ارثی که هر کدام از این طوایف نیز تیرهای متعددی دارند.
نژاد. زبان و مذهب بختیاری ها از قوم پارسند که از هزاره های قبل از میلاد در دامنه کوه های بختیاری در شرق شوشتر و در دو طرف رودخانه کارون مستقر شده اند و با عیلامی ها که مردمان بومی آن سرزمین بودند، درآمیخته و نژاد واحدی را به وجود آورده اند.
از خصایص جسمانی لرها، به قد متوسط، تن نیرومند، پوست تیره، موی سیاه، ابروانی پر پشت، بینی بزرگ که بر روی لب خم شده و چانه ای قوی و چهارگوش می توان اشاره کرد.
زبان بختیاری یکی از شاخه های زبان فارسی است که ریشه پهلوی دارد. این زبان به خاطر موقعیت خاص جغرافیایی، به دور از پای بیگانگان در طول چندین قرن به طور معجزه آسایی از اختلاط و امتزاج با دیگر زبان ها در امان مانده و لغت بیگانه کمتری در آن نفوذ کرده است. بختیاری ها تا قرن نهم هجری، پیرو مذهب معتزله بودند، ولی از قرن نهم به بعد یکی از سادات خوزستان مذهب شیعه را در میان بختیاری ها اشاعه داد و در زمان صفویه عمومیت پیدا کرد.
بختیاری ها برای سادات احترام خاصی قائلند و اعتقاد دارند کلیه سادات باید از پرداخت هرگونه مالیات و تعرض مصون باشند.
پوشاک پوشاک سنتی مردان بختیاری از کلاه، پیراهن، شلوار، گیوه و چوخا تشکیل شده است. جنس کلاه بختیاری از نمد به رنگ مشکی و به شکل استوانه ای است. شلوارهای بختیاری بلند است، دولنگه بسیار گشاد دارد و معمولاً از پارچه چیت سیاه دوخته می شود. پاپوش بختیاری ها گیوه است که گیوه دوزان شهرکردی و بروجنی آن را تولید می کنند. چوخا پوشش اصلی بختیاری هاست که زنان بختیاری و چوخابافان لالی، شوشتر و دزفول آن را تهیه می کنند. در بین چوپانان، استفاده از بالاپوش های نمدی "کپنگ" برای حفاظت از باران و سرما رواج دارد.
پوشاک زنان بختیاری شامل: شلواری گشاد، دامن چاک دار، نوعی جلیقه و چادری بلند است که زیر گلو سنجاق می شود. زنان عشایر، اکثر لباس های خود را با دست می دوزند و استفاده از مخمل و پارچه های رنگین همراه با منجوق و پولک دوزی در بین آنان رایج است.
انتهای پیام/1020ج
دریافت صفحه با کد QR