پخت سمنو، آش رشته، کوفته پزون، پخت برجنک و گندمک، عيد اموات، بردن عيدي به نوعروسان (عيد عرفا)، شنبه گردش، از مهمترين آداب و رسوم ديرينه و ماندگار مردم شهرستان سامان است.
۰
تاریخ انتشارپنجشنبه ۲۶ اسفند ۱۳۹۵ - ۱۱:۵۴
کد مطلب : ۳۳۷۲۳
آداب و رسوم عيد در سامان:
بهار مهمان خانه هاي با صفاي حاشيه نشينان زاينده رود/ از سبزه کاري تا نمازحاجت سمنوپزان
ابداع نوروز در شاهنامه، بدين صورت روايت شده است که جمشيد در حال گذشتن از آذربايجان، دستور داد تا در آنجا براي او تختي بگذارند و خودش با تاجي زرين بر روي تخت نشست.
با رسيدن نور خورشيد به تاج زرين او، جهان منور شد و مردم شادماني کردند و آن روز را روز نو ناميدند. برخي از روايت‌هاي تاريخي، آغاز نوروز را به بابليان نسبت مي‌دهد. بر طبق اين روايت‌ها، رواج نوروز در ايران به ۵۳۸ سال قبل از ميلاد يعني زمان حمله کوروش به بابل بازمي‌گردد.
پخت سمنو، آش رشته، کوفته پزون، پخت برجنک و گندمک، عيد اموات، بردن عيدي به نوعروسان (عيد عرفا)، شنبه گردش، از مهمترين آداب و رسوم ديرينه و ماندگار مردم شهرستان سامان است.
حدود يک هفته مانده به فرا رسيدن نوروز، کم‌کم بوي بهار و عيد در کوچه و بازار و خانه و کاشانه مي‌پيچيد و جنب‌وجوش عجيبي سراسر جان مردم را فرا گرفته است.
مردم سامان يک ماه پيش از آغاز سال نو، آستين همت را بالا زده و به غبارروبي خانه و کاشانه مشغول مي شوند و غبار حاصل از گذشت سالي و سياهي زمستان را از چهره ارسي‌ها، طاقچه‌ها، خورشيدي‌ها و از روي در و ديوار تمامي قسمت‌هاي خانه، مطبخ‌خانه، مهتابي‌ها، اطاق‌هاي سه‌دري و پنج‌دري، اطاق‌هاي زاويه، پستوها، راهروها و خلاصه همه‌جا، پاکسازي مي کنند.
همچنين قبل از آغاز سال نو، پدر و مادرها به فکر تهيه رخت عيد بچه‌ها و بچه‌ها نيز از شوق لباس‌هاي تازه و گرفتن عيدي بي‌قرار. بازار نيز رنگ ديگري به خود مي گيرد و سر و صداي بسيار از سراسر بازار به گوش مي‌رسد.
مردم شهرستان سامان هر ساله قبل از آغاز سال نو شمسي آداب و رسوم خاص و ماندگاري را به جهت ورود به آغاز سال نو در اين خطه از استان چهارمحال و بختياري انجام مي دهند.
سمنـو پزون:
مردم سامان به خصوص روستانشينان اين خطه، قبل از آغاز سال نو اقدام به پخت نذري سمنو مي کنند.
هنوز مادربزرگاني نيز هستند که در شهر هاي بزرگ استان چهارمحال و بختياري از جمله شهرکرد، فرخ شهر و… ديگ هاي بزرگ سمنو را بار مي گذارند و با کمک اعضاي فاميل و همسايگان اين سنت ديرينه چهارمحالي ها را انجام مي دهند.
براي تهيه سمنو زنان و مردان خانواده دور هم جمع مي شوند و براساس تعداد نفرات و نذري که دارند مقداري گندم را جدا و پاک مي کنند سپس گندم ها را در داخل چند سيني پهن کرده و خيس مي کنند، بعد از ۳ روز گندم ها را جدا کرده وسبز مي کنند.
بعد از پنج تا هشت روز دانه هاي گندم جوانه زده رادر هاونگ مسي مي کوبند تا نرم شودو شيره بيندازد، سپس گندم ها رادر داخل ديگ مسي مي ريزند زيرا که اعتقاد دارند طرف مسي باعث جا افتادن سمنو و خير و برکت مي شود.
ساعت هشت تا نه شب همه خانم هايي فاميل و همسايگان که دوست دارند در اين مراسم شرکت کنند، دور ديگ نذري گرد مي‌آيند. پس از آنکه ديگ گرم شد صاحب خانه که نذردار اصلي و همچنين پزنده سمنو است. همزن را با دو دست مي‌گيرد و چند دور با آن سمنو را به هم مي‌زند. پس از او خانم هاي ديگر يکايک همين کار را انجام مي دهند. وقتي که سمنو جوش آمد خانم هايي که نذر ريختن پسته يا بادام در ديگ سمنو را دارند، نذري خود را مشت مشت در آن مي‌ريزند.
پختن سمنو تا نزديک سحر به درازا مي‌کشد. پس از آن همزن را کنار مي‌گذارند و سمنو را «دم» مي‌کنند. پس از شستشوي همزن و گرفتن وضو به نماز مي‌ايستند و پيش از آنکه سمنو سرخ شود و نماز صبح بخوانند دو رکعت نماز حاجت مي‌گذارند. پس از پايان نماز حاجت نشسته مي‌مانند و دستها را گشاده و در برابر صورت خود نگاه مي‌دارند و آرزوي خويش را به وسيله حضرت فاطمه زهرا (س) از خداوند خواستار مي‌شوند و شرط مي‌کنند که اگر نيازشان برآورده شود سال ديگر در سمنو پزان ديگري دو يا چند برابر آرد يا پسته يا بادام خواهيم آورد و يا خود سمنوي نذري را خواهيم پخت.
پس از اينکه نماز و دعا به پايان رسيد چند ساعتي استراحت مي کنند و سپس دور ديگ گرد مي‌آيند و زن نذر دار اصلي، درب آن را بر مي‌دارد و به سمنوي پخته نگاه مي‌کند. سر ديگ سمنو اين مادربزرگ ها هميشه دعايشان کسب آبرومندي و سلامتي براي مردم است.
توزيع سمنو از صبح آغاز مي شود.
پخت برجنک و گندمک قبل از نوروز:
درست کردن برنجک و گندمک در شهرستان سامان روز هاي قبل از عيد انجام مي شود و تمام خانم ها به خصوص روستانشينان حاشيه زاينده رود اعتقاد بر آن دارند که پخت برنجک و گندمک را در منزل خود انجام دهند و برنجک محلي را تهيه کرده و از ميهمانان خود در عيد نوروز پذيرايي مي کنند.
شايان ذکر است علاوه بر پخت برجنک و گندمک، بادام و گردو را بو داده و بادام تلخ را شيرين مي کنند و به برنجک ها اضافه مي کنند و اين شيرين نمودن بادام تلخ، يکي از قديمي ترين آداب و رسوم مردم شهرستان سامان است.
پخت کوفته شب عيد:
پخت کوفته شب عيد نوروز، رسم جالب مردم ديار سامان است که حکايت از آن دارد که از اين غذا به عنوان برداشتي از لذيذترين و خوشمزه ترين غذا براي شب عيد عنوان مي کنند.
همچنين در شهرستان سامان رسم بر اين است که در شب عيد (شب عيد عرفا) خانواده داماد اين غذا را براي نوعروسان خود به همراه کادوي شب عيد، منزل خانواده عروس مي برند و شب عيد را در آنجا سپري مي کنند.
مواد کوفته شامل نخود، لپه، برنج لنجان، آرد نخود چي، سبزي خشک و معطر محلي، کشمش و پياز، آلوچه و … است که در واقع آب کوفته شامل برنج ، شيره و سرکه را در بر دارد.
طرز پخت کوفته بدين شرح است که ابتدا گوشت گوساله يا گاو را در هاون مي کوبند تا گوشت از حالت سفتي و لقمه اي به صورت نرم دربيايد. سپس آنرا با آرد نخودچي و نخود لپه پخته و نرم شده و ادويه جات مخلوط مي کنند و مشت و مال و ورزش مي دهند تا کامل باهم مخلوط شود سپس گوشت را به صورت گرد در مي آورند به اندازه مشت يک نفر (به اندازه يک چونه نان) و داخل آن آلوچه خشک، مغز گردو و کشمش به عنوان طعم دهنده هاي کوفته قرار مي دهند. البته بايد گوشت هاي گرد شده به طوري باشد که موقع طبخ از هم نپاشد.
مقداري آب را جوشانده و برنج را درون آب مي ريزند تا مقداري بجوشد و به حدي که برنج لعاب بياندازد در همين هنگام گوشت هاي گرد شده را درون آب و برنج مي اندازند در اين موقع شعله اجاق گاز را کمي کرده تا کوفته ها را از هم نپاشاند به مدت طولاني در اين وضعيت قرار مي دهيم.
در هنگام پختن کوفته سرکه و شيره انگور را به مقدار لازم به آن اضافه مي کنند و به مدت ۴ – ۵ ساعت روي شعله اجاق گاز مي گذارند تا آش کوفته شب عيد آماده شود.
هفت سين و خوان نوروزي
عدد هفت از دير زمان در نزد ايرانيان (و در بيشتر اديان) عدد مقدسي بوده است. سابقه و پيشينه سفره هفت سين بسيار کهن است و به دوره ساسانيان باز مي گردد. برخي کارشناسان، مبناي هفت‌سين را چيدن هفت سيني يا هفت قاب بر خوان نوروزي مي‌دانند که به آن هفت سيني مي‌گفتند و بعدها با حذف (ي) به صورت هفت‌سين در آمد.
چيزهاي روي سفره عبارت بود از آب و سبزه (نماد روشنايي و افزوني)، آتشدان (نماد پايداري نور و گرما که بعدها به شمع و چراغ مبدل شد)، شير (نماد نوزايي و رستاخيز و تولد دوباره)، تخم مرغ (نماد نژاد و نطفه)، آيينه (نماد شفافيت و صفا)، سنجد (نماد دلدادگي و زايش و باروري)، سيب (نماد راز وارگي عشق)، انار (نماد تقدس)، سکه‌هاي تازه ضرب (نماد برکت و دارندگي)، ماهي (نماد برج سپري شده‌ي اسفند)، نارنج (نماد گوي زمين)، گل بيد مشک که گل ويژه‌ي اسفند ماه است و گلاب که بازمانده‌ي رسم آبريزان يا آبپاشان است، نان پخته‌شده از هفت حبوب، خرما، پنير، شکر، بَرسَم (شاخه‌هايي از درخت مقدس انار، بيد، زيتون، انجير در دسته‌هاي سه، هفت يا دوازده‌تايي) و کتاب مقدس.
تحويل سال نو:
مردم ديار سامان به هنگام تحويل سال، همه اعضاي خانواده جامه‌هاي تازه خود را پوشيده و دور سفره هفت‌سين گرد مي آيند. پدربزرگ و مادربزرگ در بالاي سفره و پس از آن‌ها پدر و مادر و فرزندان در کنار سفره مي نشينند.
شنبه گردش:
«شنبه گردش» يکي از آداب و روسم مردم سامان است که اين نوع رسم در آغاز عيد سعيد نوروز انجام مي شود؛ به نحوي که در اين شهرستان اولين شنبه سال را با عنوان «شنبه گردش» نام نهاند.
در اين رسم ماندگار اکثر مردم از منزل خود خارج شده و در طبيعت بهاري از باغ ها و صحراها به گردش مي روند و اين روز را در اين فضاها سپري مي کنند.
به اصطلاحي ديگر اکثر نوعروسان و تازه دامادها به طبعيت مراجعه مي کنند و به نوعي دامادها همسران خود را مهمان مي کنند و در اين روز انواع اش از جمله آش رشته، آش کشک و… پخته مي شود.
در حقيقت رسم «شنبه گردش» بهانه ايست به جهت استفاده از آب و هواي بهاري و تنفس در دامان امن طبيعت خدادايست.
سنت ديرينه و کهن شنبه گردش يا به تعبيري شنبه به در، نمونه کوچکتري از سيزده به در بوده که از روزگاران پيشين در بين مردمان و به ويژه اهالي سامان و روستا هاي حاشيه زاينده رود مرسوم بوده که خوشبختانه هنوز پابرجا مانده است.
مناطق تفريحي و گردشگري سامان، بلداجي، چغاخور، گندمان، کوهرنگ، پيرغار، باباپيراحمد، امامزاده بارده، چشمه ديمه، سندگان، دره عشق، چشمه وقت و ساعت و بسياري از مناطق ديگر چهارمحال و بختياري در روز شنبه گردش، با استقبال گردشگران زيادي روبرو مي شود.
نخستين شنبه سال در مناطق مختلف شهري و روستايي، به دل طبيعت مي روند و جشن همنشيني خانوادگي را برگزار مي کنند.
مردم اين شهر بر اساس اين سنت ديرين،در نخستين شنبه سال نو با خروج از منازل خود و گشت و گذار در دل طبيعت، مناطق تفريحي، زيارتي و سياحتي، سال کاري جديد را با شادابي و نشاط آغاز مي کنند.
برخي از مردم اين ديار،پس از برپا کردن چادر در دل طبيعت اقدام به طبخ غذاهاي محلي نظير آش مچه و آش شنگ مي کنند.
قدمت اين آئين سنتي را که در تراز سيزده بدر است،مي توان حدود يکصد تخمين زد.
به نظر مي رسد شنبه گردش در بين اقوام ايراني با اين اسم رايج نبوده است و اين جشن همان جشن شکار مي باشد که در شنبه نخست سال در نوروز اجرا مي شده است.
انتهاي پيام1022ج /۶۰۱س